خویدودس

علیرضا شاهپور شهبازی و علی اکبر جعفری معتقدند از آنجا که به گفته آن ها در منابع کهن مانند گاتها و اوستا معنایی از ازدواج با محارم راجع به خویدوده وجود ندارد، و البته در منابع بعدی همچون دینکرد و اَرداویراف نامه و تفاسیر موبدان که مربوط به اواخر دوره ساسانی می باشد از ازدواج با محارم سخن به میان آمده است، و همین طور زرتشتیان حال حاضر چنین معنایی را قبول ندارند و خویدوده را ازدواج با خویشان نزدیک مانند عموزادگان می دانند باعث شده که محققان خویدوده را ازدواج با خویشاوندان نزدیک بدانند که در اواخر دورهٔ ساسانی معنای ازدواج با محارم در آن رسوخ کرده است. [۱][۲][۳][۴][۵]
پرودز شروو این چنین نقل می کند: گفته می شود خویدوده در متون فارسی میانه ( پهلوی ) به اتحادهای مبتنی بر ازدواج پدر و دختر، مادر و پسر، یا برادر و خواهر ( زناشویی با محارم خانوادهٔ هسته ای ) اشاره می کند و یکی از مقدس ترین اعمال ممکن است. معنی و کاربرد لفظ اوستایی واضح نیست.
روشن نیست خویدوده در ایران ساسانی و پیش از آن، خصوصاً بیرون از خانواده های سلطنتی و اشراف ( �زناشویی با محارم دودمانی� ) و شاید، روحانیون رواج داشته است و این که رسوم نسبت داده شده به آن می تواند مشخصهٔ عمومی جمعیت باشد یا نه. به هر حال، شواهد متعلق به دورا اروپوس در ترکیب با منابع یهودی و مسیحی که از موارد واقعی در دوره ساسانیان یاد می کند، شواهد متون زرتشتی را تقویت می کند. در ادبیات زرتشتی پسا ساسانی از خویدوده برای اشاره به ازدواج بین عموزادگان استفاده می شود که همواره نسبتاً رایج بوده است. وقتی انکتیل دوپرون پارسیان را در میانهٔ قرن هجدهم دید به او گفته شد این لفظ برای ازدواج عموزادگان به کار می رود، در بین آنان ازدواج خارج از خانواده بسی نادر بود. ازدواج بین عموزادگان ( که در بهشت پیوند می شد ) رایج و طبیعی بود ولی ازدواج با محارم غیرقانونی بود. [۶]
به باور شاپور شهبازی، خویدوده که به معنی ازدواج با محارم به کار رفته در واقع معنای �ازدواج با خویشاوندان� می داده، که بر اثر سوء تعبیر واژه های معادل �دختر� و �خویش� و �خواهر�، به ازدواج با محارم تفسیر شده و مایهٔ گمراهی مورخان یونانی و رومی و ارمنی و مسیحی و اسلامی و حتی زرتشتی گردیده است. ازدواج با محارم در ایران باستان روا نبوده است با این حال به رغم این ناروایی، چند مورد تاریخی از این گونه ازدواج ها رخ داده است. [۷] در هیچ یک از اسناد اصلی و قدیمی زرتشتی مانند گاتها و اوستا که مهم ترین و وسیع ترین کتاب زرتشتی می باشند و به زبان های اوستایی و پارسی میانه نگاشته شده اند اثری از ازدواج با محارم یافت نمی شود بلکه در این منابع معنای خویدودک ازدواج با خویشاوندان نزدیک است که برای نگاه داشتن خون پاک توصیه می شود و امری شایسته است، اما فقط در آثار اواخر دورهٔ ساسانی مانند دینکرد و ارداویراف نامه و تفاسیر موبدان که برخی حتی پس از اسلام ویرایش شده اند آثاری از ازدواج با محارم دیده می شود. [۷][۸]
طولانی ترین متون پهلوی دربارهٔ خویدوده فصل ۸ روایات پهلوی به همراه دادستان دینی و کتاب ۳ فصل ۸۰ دینکرد است، که به نظر می رسد پاسخ ایرباد به سؤال یک یهودی دربارهٔ خویدوده است و بحثی طولانی را دربارهٔ معنی این لفظ شامل می شود.