خلقیات

[ویکی فقه] خلقیات یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای تصدیقات و عقاید مشهور ناشی از خُلق انسانی؛ یکی از آرای محموده است.
خلقیات عبارت است از: قضایا و تصدیقاتی که میان جمهور شهرت دارند و خاص و عام، طبق آنها حکم و تصدیق می کنند و سبب این اشتهار و تطابق آرا، وجود خُلق انسانی است که در همه افراد بشر وجود دارد و همگان به مقتضای آن، اموری را تحسین و اموری را تقبیح می کنند؛ مثلاً همه انسان ها دفاع از اهل و عیال و وطن را واجب می دانند و مدافعان وطن را تحسین و شجاعت را تحسین و ترس را تقبیح می کنند. این گونه از احکام و قضایا و تصدیقات در میان انسان ها فراوان به چشم می خورد.
مفهوم شناسی خُلق
«خُلق» در لغت به معنی سجیّه، طبع، عادت، مروت و دین است. اصطلاحا خلق به معنی حالت راسخ نفس است بطوری که به موجب آن، افعال به سهولت و بدون نیاز به فکر از نفس صادر گردد. بنا بر این افعالی که در نفس راسخ نباشد خلق نامیده نمی شود. مثلا کسی که حین احوال عارضی مال خود را ببخشد، تا وقتی صفت بخشندگی در نفس او ثابت نشده است، نمی توان گفت وی دارای خلق بخشندگی است. «خُلق» ملکه ای نفسانی است که بر اثر تکرار افعال صادره از انسان در نفس به وجود می آید و سبب سهولت صدور فعل از انسان می شود؛ برای مثال کسی که ملکه کَرَم و بخشش دارد به راحتی، مال خود را به دیگران می بخشد.
دیدگاه مظفر
مرحوم مظفر می گوید که اخلاق فاضله نزد عموم مردم وجود ندارد و تنها قلیلی از آنها به زیور آن آراسته اند، ولی با این حال، خلقیات مشهوره را همه می پسندند، حتی کسانی که از آن بهره ای ندارند. اگر خُلق به معنای مذکور، سبب حکم به حسن و قبح در خُلقیات بود باید شخص ترسو به دلیل خُلق خود، به حسن جُبن و قبح شجاعت حکم می کرد، در حالی که چنین نیست و او نیز به حسن شجاعت و قبح جُبن حکم می کند. بنابراین صحیح آن است که خداوند، انسان را خلق کرد و درون وی حسی را قرار داد که با آن، اخلاق نیکو و ناپسند را درک کند. نام این حس که همه انسان ها در آن شریک اند در علم اخلاق جدید، «باطن» و «ضمیر» انسان است و در علم اخلاق قدیم به آن «قلب»، «عقل عملی»، «عقل مستقیم» و «حس سلیم» می گفتند. این حس، حجت بر انسان و ندایی الهی است که در درون آدمی، به وی خطاب کرده، انجام دهنده اعمال زشت را نکوهش و مرتکبان اعمال صالح را ستایش و تایید می کند؛ بدین سان، علت مشهور بودن خلقیات با وجود نداشتن رواج و شیوع اخلاق فاضله بین اکثر مردم، وجود این حس مشترک در بین انسان هاست، نه وجود خُلق.
مستندات مقاله
...