خفتان

خِفْتان
تن پوش ایرانی برای روز جنگ. بعدها تن پوشی عمومی شد. در دورۀ مادها و هخامنشیان بالاپوشی کوتاه تا کمر و آستین دار، از خز سمور یا نمد دولایۀ نازک و سفید بود. در زمان پارت ها لبه های خفتان ها تیز بود. نوع سادۀ این خفتان در اوایل سلطنت شاپور ساسانی اول رواج داشت؛ هرچه به اواخر دورۀ ساسانیان نزدیک می شویم، خفتان ها پر آذین و گرانبها، پرچین با لبه های تیز در طرفین می شوند. خفتان های شاه و اشراف گریبان تنگ و سفت داشت، جلو بسته بود و از سر پوشیده می شد. نوعی از خفتان این دوره آستینِ کوتاه داشت و مانند اشارپ روی زره پوشیده می شد. در طی خلافت امویان، خفتان ها کاملاً آراسته بودند و همان اسلوب دورۀ ساسانیان را داشتند، یعنی صاف و چسبان با دامنی گشاد مناسب سوارکاری بودند، آستین هایی باریک داشتند و از روی سینه به صورت مورب از راست به چپ بسته می شدند. خفتان ها در اوایل دورۀ عباسیان ضخیم بودند و آستین هایی تنگ و کوتاه و لبه هایی تیز در طرفین داشتند. خفتان آستین کوتاه، که سبکی جدید بود، روی پیراهنی آستین بلند پوشیده می شد. نوع دیگری از خفتان در این دوره غژاگند نام داشت؛ این جامۀ جنگ از دیبای دو رویه ای بود که میان آن را با ریزه های ابریشم پر می کردند و این ریزه ها همچون زرهی تأثیر ضربۀ شمشیر را تا حد زیادی می گرفت. خفتان روزگار صفویان نیم تنه ای ساده به نام بَدَنه بود که نوعی ارخالق نیز محسوب می شد؛ این جامه کوتاه تاحدود ناف یا کمر بود و آستین نداشت و بیشتر در مصر تهیه می شد. همین نوع خفتان یا بدنه در دورۀ آل بویه نیز رواج داشت؛ البته نوع بلند آن تاحدود زانوان می رسید. خفتان در دورۀ سامانیان و سلجوقیان با حاشیه ای از خطوط تراز در قسمت فوقانی بازوها آراسته می شدند. در دورۀ سلجوقیان تغییراتی در خفتان مردان رخ داد، ازجمله کمربندی تسمه دار، به منظور آویزان کردن سلاح، به آن اضافه شد و تا اواخر قرن ۶ق مرسوم بود. در موقع جنگ زیر زره خفتانی آجیده (سفت و محکم) می پوشیدند. ترک های الجزایر معمولاً بر روی یَلَک خفتانی جلوباز، با آستینی کوتاه تا آرنج می پوشیدند و بلندی آن تا نیمۀ ساق، و گاه بلندتر، بود. خفتان در طرابلس افریقا قبایی بلند و جلوباز است. زنان در مراکش خفتانی گشاد و بی آستین می پوشند. خفتان مصری لباسی بلند تا قوزک پا با آستین هایی بسیار بلند است.