خطبه غَرّاء، خطبه ای است که
علی بن ابی طالب در آن از دنیا و آخرت سخن گفته و مردم را سفارش به تقوا کرده است. [ ۱]
علی این خطبه را با ستایش خداوند و شهادت به نبوت محمد آغاز می کند و کلام خود را با سفارش به تقوا، یادآوری نعمت هایی که
خدا به بندگان اعطا کرده، محل آزمایش بودن دنیا، یادآوری مرگ و عالم قبر و
قیامت و نابود شدن جسم انسان و خوراک خزندگان شدنش ادامه می دهد. علی بن ابی طالب به همین مناسبت از آفرینش انسان از زمانی که نطفه ای بیش نبود تا زمان مرگ با تعابیری در اوج بلاغت سخن می گوید و انسان را از ایستادن در مقابل پروردگار بر حذر می دارد. وی در ادامهِ خطبه با ذکر مشقت های جان دادن و جدایی از نزدیکان و سختی های دوزخ و جهان پس از مرگ، انسان را به پناه بردن به خدا دعوت می کند. [ ۲]
به عبارت دیگر می توان سخنان علی در این خطبه را به دوزاده بخش کلی تقسیم کرد:[ ۳]
• بخش اول: حمد و ثنای پروردگار و بیان اوصاف جلال و جمال او
• بخش دوم: دعوت به تقوای
الهی • بخش سوم: نکوهش دنیا
• بخش چهارم: معاد و عرصه محشر و صحنه های هول انگیز قیامت
• بخش پنجم: شرح آغاز و انجام زندگی بشر
• بخش ششم: اهمیت مسئله تقوا
• بخش هفتم: یادآوری توجه به نعمت های الهی
• بخش هشتم: بیان موعظه برای بیداری دل ها و هوشیاری عقل ها
• بخش نهم: بیان اهمیت مسئله تقوا به بیانی دیگر
• بخش دهم: تاریخچه انسان از زمان جنین بودن تا لحظه مرگ
• بخش یازدهم: هشدار به عدم بازگشت پس از مرگ
• بخش دوازدهم: بیان درس های عبرت انگیز در تاریخ گذشتگان
ابو نعیم اصفهانی در کتاب «حلیة الاولیاء» علت بیان این خطبه را چنین می گوید:[ ۴]
به خدا سوگند! اگر این ها آنچه را میّتشان مشاهده می کند ببینند، گریه بر او را فراموش خواهند کرد ( و بر خود خواهند گریست! ) به خدا سوگند! مرگ به سراغ یک یک از آنها می آید و کسی را باقی نمی گذارد.
علی بن ابی طالب در بخشی از این خطبه چنین می گوید:[ ۵]
فَإِنَّ الدُّنْیَا رَنِقٌ مَشْرَبُهَا رَدِغٌ مَشْرَعُهَا یُونِقُ مَنْظَرُهَا وَ یُوبِقُ مَخْبَرُهَا غُرُورٌ حَائِلٌ وَ ضَوْءٌ آفِلٌ وَ ظِلٌّ زَائِلٌ وَ سِنَادٌ مَائِلٌ حَتَّی إِذَا أَنِسَ نَافِرُهَا وَ اطْمَأَنَّ نَاکِرُهَا قَمَصَتْ بِأَرْجُلِهَا وَ قَنَصَتْ بِأَحْبُلِهَا وَ أَقْصَدَتْ بِأَسْهُمِهَا وَ أَعْلَقَتِ الْمَرْءَ أَوْهَاقَ الْمَنِیَّةِ قَائِدَةً لَهُ إِلَی ضَنْکِ الْمَضْجَعِ وَ وَحْشَةِ الْمَرْجِعِ وَ مُعَایَنَةِ الْمَحَلِّ وَ ثَوَابِ الْعَمَلِ. وَ کَذَلِکَ الْخَلَفُ بِعَقْبِ السَّلَفِ لَا تُقْلِعُ الْمَنِیَّةُ اخْتِرَاماً وَ لَا یَرْعَوِی الْبَاقُونَ اجْتِرَاماً یَحْتَذُونَ مِثَالًا وَ یَمْضُونَ أَرْسَالًا إِلَی غَایَةِ الِانْتِهَاءِ وَ صَیُّورِ الْفَنَاءِ.
