[ویکی فقه] خطاطی شمال آفریقا. شمال افریقا. همگام با رواج اقلام مستدیر در سرزمین های شرقی جهان اسلام، در سرزمین های غربی اسلامی نیز قلم مستدیر متمایزی به نام مغربی گسترش می یافت.
اقلام مغربی در قیاس با تقسیم بندی سه جفتی اقلام سِتّه (محقَّق ـ ریحان، ثلث ـ نسخ، توقیع ـ رقاع)، به صورت یک جفت با دو اندازه متفاوت بودند: قلم اندلسی خفی، و قلم فاسی جلی. این نام گذاری ها جدید است و نشانه خاستگاه و منشأ این خطوط نیست. گاه نسخهای در یک شهر با خطوط گوناگون و گاه در مکانهای مختلف، به خطی یکسان نوشته می شد، زیرا خطاطان و کاتبان اغلب، و به ویژه در این ناحیه بی ثبات سیاسی، در مهاجرت و حرکت بودند. برای نمونه، نسخه ای از احادیث پیامبر صلی اللّه و علیه وآله وسلم که در ۵۶۸ در بلنسیه کتابت شده بود، شانزده سال بعد در مسجدی در قرطبه تلاوت می شد.با چاپ نسخه های بازمانده، مراکز استنساخ بیشتری چون قرطبه، مالقه، اشبیلیه، بلنسیه و مراکش شناسایی شده اند. در قلم مغربی حروف زیر خط کرسی مانند «ن» کاسه بزرگ و ابتدای مدور یا معقّد دارند و مانند بیش تر چرخش های آغازین قلم، با یک حرکت قلم به سمت چپ آغاز می شوند. بیشتر این ویژگی ها در قلم مستدیر معمول در دوره عباسیان، به ویژه خط شکسته مصحف های تهیه شده در صقلیه (سیسیل) یا تونس (در پایان سده چهارم و آغاز سده پنجم)، دیده می شود
ویژگیهای قلم مغربی
در قلم مغربی، نقطه گذاری و حرکت گذاری متفاوتی نیز به کار رفته است، مثلا برای تمایز میان «ف» و «ق» زیر «ف» نقطه گذاشته شده که با شکل معمول آن در خطوط شرقی متفاوت است. همچنین، همزه قطع با نقط های زرد یا قرمز و همزه وصل با نقطه ای سبز نشانه گذاری می شود. این تفاوت ها ممکن است نشانه تلفظ های متفاوت در این منطقه باشد. شاید استفاده از پوست به جای کاغذ (که در شرق به کار می رفت) و روش متفاوت آموزش خوشنویسی، از علل بهره گیری از این خط باشد (رجوع کنید به بخش ۳، ب) آموزش).
خط مغربی در سده چهارم
خط مغربی از اواسط سده چهارم رو به گسترش نهاد. اولین نسخه به جامانده از خط مغربی، نسخه ای از کتاب معرفة البَول و اقسامه است که اسحاق بن سلیمان اسرائیلی آن را در ۳۴۶، احتمالا در اندلس استنساخ کرده است. از این تاریخ، شمار نسخه های تاریخ دار به خط مغربی رو به فزونی نهاد. نفیس ترین نسخه های این خط، مانند دیگر نواحی جهان اسلام، مصحف هایی است که قدیمترین آن ها به اوایل سده پنجم بازمی گردد. قرطبه در نیمه نخست سده ششم و بلنسیه در نیمه دوم آن، مرکز کتابت نسخه های نفیس بودند. معروفترین خوشنویس، ابومحمد عبداللّه بن محمدبن علی بن مُفْرج بن سهل انصاری معروف به ابن غَطّوس، از خاندانی کاتب برخاسته و معلم خطاطی نیز بود.
تفاوت های خط مغربی با خط مشرقی(ابن بواب)
...
اقلام مغربی در قیاس با تقسیم بندی سه جفتی اقلام سِتّه (محقَّق ـ ریحان، ثلث ـ نسخ، توقیع ـ رقاع)، به صورت یک جفت با دو اندازه متفاوت بودند: قلم اندلسی خفی، و قلم فاسی جلی. این نام گذاری ها جدید است و نشانه خاستگاه و منشأ این خطوط نیست. گاه نسخهای در یک شهر با خطوط گوناگون و گاه در مکانهای مختلف، به خطی یکسان نوشته می شد، زیرا خطاطان و کاتبان اغلب، و به ویژه در این ناحیه بی ثبات سیاسی، در مهاجرت و حرکت بودند. برای نمونه، نسخه ای از احادیث پیامبر صلی اللّه و علیه وآله وسلم که در ۵۶۸ در بلنسیه کتابت شده بود، شانزده سال بعد در مسجدی در قرطبه تلاوت می شد.با چاپ نسخه های بازمانده، مراکز استنساخ بیشتری چون قرطبه، مالقه، اشبیلیه، بلنسیه و مراکش شناسایی شده اند. در قلم مغربی حروف زیر خط کرسی مانند «ن» کاسه بزرگ و ابتدای مدور یا معقّد دارند و مانند بیش تر چرخش های آغازین قلم، با یک حرکت قلم به سمت چپ آغاز می شوند. بیشتر این ویژگی ها در قلم مستدیر معمول در دوره عباسیان، به ویژه خط شکسته مصحف های تهیه شده در صقلیه (سیسیل) یا تونس (در پایان سده چهارم و آغاز سده پنجم)، دیده می شود
ویژگیهای قلم مغربی
در قلم مغربی، نقطه گذاری و حرکت گذاری متفاوتی نیز به کار رفته است، مثلا برای تمایز میان «ف» و «ق» زیر «ف» نقطه گذاشته شده که با شکل معمول آن در خطوط شرقی متفاوت است. همچنین، همزه قطع با نقط های زرد یا قرمز و همزه وصل با نقطه ای سبز نشانه گذاری می شود. این تفاوت ها ممکن است نشانه تلفظ های متفاوت در این منطقه باشد. شاید استفاده از پوست به جای کاغذ (که در شرق به کار می رفت) و روش متفاوت آموزش خوشنویسی، از علل بهره گیری از این خط باشد (رجوع کنید به بخش ۳، ب) آموزش).
خط مغربی در سده چهارم
خط مغربی از اواسط سده چهارم رو به گسترش نهاد. اولین نسخه به جامانده از خط مغربی، نسخه ای از کتاب معرفة البَول و اقسامه است که اسحاق بن سلیمان اسرائیلی آن را در ۳۴۶، احتمالا در اندلس استنساخ کرده است. از این تاریخ، شمار نسخه های تاریخ دار به خط مغربی رو به فزونی نهاد. نفیس ترین نسخه های این خط، مانند دیگر نواحی جهان اسلام، مصحف هایی است که قدیمترین آن ها به اوایل سده پنجم بازمی گردد. قرطبه در نیمه نخست سده ششم و بلنسیه در نیمه دوم آن، مرکز کتابت نسخه های نفیس بودند. معروفترین خوشنویس، ابومحمد عبداللّه بن محمدبن علی بن مُفْرج بن سهل انصاری معروف به ابن غَطّوس، از خاندانی کاتب برخاسته و معلم خطاطی نیز بود.
تفاوت های خط مغربی با خط مشرقی(ابن بواب)
...
wikifeqh: خطاطی_شمال_آفریقا