خشع

[ویکی الکتاب] تکرار در قرآن: ۱۷(بار)
خشوع به معنی تذلّل و تواضع است «خشع له خشوعاً: ذلّ و تطأمن فهو خاشع...» (اقرب) راغب می‏گوید: خشوع به معنی ضراعة و تذلّل است و اکثر استعمال آن در جوارح است چنانکه اکثر استعمال ضراعة در تذلّل و تواضع قلبی است. در مجمع ذیل آیه 45 بقره آمده: خشوع و تذلّل و اخبات نظیر هم اند و ضدّ خشوع تکبّر و خودپسندی است و خشوع و خضوع قریب المعنی اند مگر آنکه خضوع در تواضع بدنی و اقرار به خدمت و خشوع در تواضع صدا و چشم است و اصل مادّه از نرمی و آسانی است. راغب در مادّه خضع، خضوع و خشوع را در معنی یکی دانسته و میان آن دو فرقی قائل نیست. جوهری نیز در صحاح چنین گفته است. در قاموس از جمله معانی آن، سکون و فروتنی شمرده شده است . نا گفته نماند: آنچه مسلم است این است که خشوع به معنی تذلّل و تواضع است و آن با سکوت و آرامی و اطاعت و سر به زیر انداختن قابل جمع و تطبیق است. و امّا راجع به تذلّل قلبی یا جوارحی و به عبارت دیگر راجع به تذلّل درونی و بیرونی، بنا بر تصریح قرآن در هر دو به کار می‏رود و رفته است. مثل آیا برای مؤمنان وقت آن نرسیده که دلهایشان به یاد خدا و آن حقی که نازل شده خاشع و متواضع شود. در این کریمه چنانکه می‏بینیم خشوع در تواضع قلبی به کار رفته است. صداها برای مذلّت در پیشگاه خدا، بیفتد و آرام می‏شود و جز صدای حفیف نشنوی. ، و در این سه آیه در تواضع و تذلّل بیرونی استعمال شده است . * «مِنَ الذُلِّ» بیان «خاشعین» است یعنی این خشوع و فروتنی در اثر ذلّت و زبونی است معنی آیه چنین می‏شود: آنها را می‏بینی به عذاب نزدیکانش کنند در حالیکه از ذلّت آرام اند و از گوشه چشم می‏نگرند. نا گفته نماند: خشوع در قرآن صفت موجودات جامد نیز آمده مثل و مثل . آیه اوّل می‏فهماند که کوهها نسبت به خدا با شعور و درک اند و اگر قرآن به آنها نازل می‏شد از ترس خدا فروتنی و اطاعت می‏کردند چنانکه در آیه نسبت خشیت به سنگ داده شده است. و در آیه دوّم منظور از خشوع آرام و بی حرکت بودن است یعنی: از جمله نشانه‏های خدا آن است که زمین را آرام و بی حرکت می‏بینی و چون آب بر آن نازل کردیم حرکت می‏کند و می‏آید...