خَزَر، دریای
خَزَر، دریای
بزرگ ترین دریاچۀ درون بومی زمین. در قارۀ آسیا قرار دارد و طول آن از شمال به جنوب ۱,۲۰۰ کیلومتر، پهنای متوسط آن از شرق به غرب، حدود ۴۰۰ کیلومتر و مساحت آن بالغ بر ۴۰۰هزار کیلومتر مربع است. کشورهای قزاقستان در شمال و شرق، ترکمنستان در شرق، ایران در جنوب، و جمهوری آذربایجان و روسیه در غرب این دریاچه قرار دارند. سطح آب آن حدود ۲۵ متر پایین تر از سطح دریاهای آزاد (مبنای اندازه گیری ارتفاعات) است و رودخانه های اورال، ولگا، کوما، کورا، ارس، سفیدرود، گرگان و اترک و بسیاری رودهای دیگر به این دریاچه می ریزند. به سبب وسعت بسیار، آن را دریا نیز می نامند. وسعت بسیار این پهناب موجب شده است که میزان تبخیر آن بیشتر از وارداتش شود و مهار آب رودخانه هایی که به آن می ریزند نیز به این امر کمک کرده است. شهرهای بسیاری در ساحل این دریا جا دارند که باکو، آستراخان، ترکمن باشی (کراسنوودسک سابق)، بندر انزلی، بندر نوشهر و مخاچ قلعه از مهم ترین آن هاست. کرانه های متعلق به ایران، که در جنوب این دریا قرار دارد، بریدگی قابل توجهی ندارد و جز دو شاخابه، یکی با نام مرداب انزلی و دیگری موسوم به خلیج گرگان، عارضۀ درخور توجه دیگری ندارد. کرانه های غربی آن نیز جز خلیج قزل آغاج، شبه جزیرۀ آبشوران، و دلتای رود ولگا عارضۀ دیگری ندارد. سواحل شرقی آن عوارض بیشتری دارد، ازجمله خلیج کومسامولتس، خلیج منقشلاق، خلیج قزاق (در جمهوری قزاقستان)، خلیج قره بغاز، خلیج ترکمن باشی و نیز شبه جزیرۀ چلکن در سواحل جمهوری ترکمنستان. مهم ترین جزایر آن عبارت اند از مجمع الجزایر تیولن (نزدیک خلیج منقشلاق) و نیز جزیرۀ اوگورچینسکی (متعلق به جمهوری ترکمنستان) و جزیرۀ پشنیۀ بزرگ (متعلق به جمهوری قزاقستان) و نیز جزیرۀ جیلوی. ژرفای این دریا در آب های شمالی کم است، رو به جنوب رفته رفته افزایش می یابد و در ۱۴۸کیلومتری شمال شرقی باکو به ۸۰۰ متر می رسد. نواحی جنوبی این پهناب ژرفای بیشتری دارد و ژرف ترین نقطۀ دریا، با عمق ۹۹۵ متر در ۱۴۸کیلومتری شرق آستارا، در این قسمت قرار دارد. شوری آب دریای خزر در نواحی شمالی حدود ۳×۱۰۰۰ است و در جنوب شرقی به ۱۴× ۱۰۰۰ و در خلیج قره بغاز به ۳۰۰×۱۰۰۰ بالغ می شود. نواحی شمالی دریا حدود سه تا چهار ماه یخ بسته است؛ در جنوب دمای آب آن به ۱۳ درجه سانتی گراد در زمستان و حدود ۲۶ درجه سانتی گراد در تابستان می رسد. این دریا از قدیم با نام نواحی اطراف آن یا اقوام ساکن نواحی مزبور خوانده می شد و نام کنونی آن نیز از اقوام خزر گرفته شده است. یونانی ها و رومیان قدیم آن را دریای کاسپین می نامیدند که هنوز هم به همین نام خوانده می شود. دریای مازندران، جرجان، طبرستان، خراسان و نیز خوالینسکیوم موره از دیگر نام های آن است.
خَزَر، دریای
بزرگ ترین دریاچۀ درون بومی زمین. در قارۀ آسیا قرار دارد و طول آن از شمال به جنوب ۱,۲۰۰ کیلومتر، پهنای متوسط آن از شرق به غرب، حدود ۴۰۰ کیلومتر و مساحت آن بالغ بر ۴۰۰هزار کیلومتر مربع است. کشورهای قزاقستان در شمال و شرق، ترکمنستان در شرق، ایران در جنوب، و جمهوری آذربایجان و روسیه در غرب این دریاچه قرار دارند. سطح آب آن حدود ۲۵ متر پایین تر از سطح دریاهای آزاد (مبنای اندازه گیری ارتفاعات) است و رودخانه های اورال، ولگا، کوما، کورا، ارس، سفیدرود، گرگان و اترک و بسیاری رودهای دیگر به این دریاچه می ریزند. به سبب وسعت بسیار، آن را دریا نیز می نامند. وسعت بسیار این پهناب موجب شده است که میزان تبخیر آن بیشتر از وارداتش شود و مهار آب رودخانه هایی که به آن می ریزند نیز به این امر کمک کرده است. شهرهای بسیاری در ساحل این دریا جا دارند که باکو، آستراخان، ترکمن باشی (کراسنوودسک سابق)، بندر انزلی، بندر نوشهر و مخاچ قلعه از مهم ترین آن هاست. کرانه های متعلق به ایران، که در جنوب این دریا قرار دارد، بریدگی قابل توجهی ندارد و جز دو شاخابه، یکی با نام مرداب انزلی و دیگری موسوم به خلیج گرگان، عارضۀ درخور توجه دیگری ندارد. کرانه های غربی آن نیز جز خلیج قزل آغاج، شبه جزیرۀ آبشوران، و دلتای رود ولگا عارضۀ دیگری ندارد. سواحل شرقی آن عوارض بیشتری دارد، ازجمله خلیج کومسامولتس، خلیج منقشلاق، خلیج قزاق (در جمهوری قزاقستان)، خلیج قره بغاز، خلیج ترکمن باشی و نیز شبه جزیرۀ چلکن در سواحل جمهوری ترکمنستان. مهم ترین جزایر آن عبارت اند از مجمع الجزایر تیولن (نزدیک خلیج منقشلاق) و نیز جزیرۀ اوگورچینسکی (متعلق به جمهوری ترکمنستان) و جزیرۀ پشنیۀ بزرگ (متعلق به جمهوری قزاقستان) و نیز جزیرۀ جیلوی. ژرفای این دریا در آب های شمالی کم است، رو به جنوب رفته رفته افزایش می یابد و در ۱۴۸کیلومتری شمال شرقی باکو به ۸۰۰ متر می رسد. نواحی جنوبی این پهناب ژرفای بیشتری دارد و ژرف ترین نقطۀ دریا، با عمق ۹۹۵ متر در ۱۴۸کیلومتری شرق آستارا، در این قسمت قرار دارد. شوری آب دریای خزر در نواحی شمالی حدود ۳×۱۰۰۰ است و در جنوب شرقی به ۱۴× ۱۰۰۰ و در خلیج قره بغاز به ۳۰۰×۱۰۰۰ بالغ می شود. نواحی شمالی دریا حدود سه تا چهار ماه یخ بسته است؛ در جنوب دمای آب آن به ۱۳ درجه سانتی گراد در زمستان و حدود ۲۶ درجه سانتی گراد در تابستان می رسد. این دریا از قدیم با نام نواحی اطراف آن یا اقوام ساکن نواحی مزبور خوانده می شد و نام کنونی آن نیز از اقوام خزر گرفته شده است. یونانی ها و رومیان قدیم آن را دریای کاسپین می نامیدند که هنوز هم به همین نام خوانده می شود. دریای مازندران، جرجان، طبرستان، خراسان و نیز خوالینسکیوم موره از دیگر نام های آن است.
wikijoo: خزر،_دریای