خُزاعَه
قبیلۀ عرب قحطانی، از قبایل اَزْد، ساکن اطراف مکه، مرکب از تیره های بنوالمصطلق بن سعد، بنو کعب، بنو عدی، بنو ملیح، بنو عوف، بنی حارثه، همگی از نسل عمرو مُزَیقیاء، بنو اسلم بن اقصی، بنی حارثه بن مالک. در زمان های دور از جنوب عربستان و شمال مهاجرت کردند. گروهی از آنان در اطراف مکه ماندند. خزاعیان در عصر جاهلیت، پرستندۀ هُبَل و مَنات بودند. نوشته اند که عمرو، فرزند ربیعة بن حارثه، پس از حضرت ابراهیم موجب رواج بت پرستی در میان اعراب شد. خُزاعه لقب ربیعة بن حارثة بن عمر مُزیقیاء، معروف به لُحَی، است. خزاعیان پیش از قریش، کلیددار و سرپرست خانۀ کعبه بودند. به گفته ای، حکومت مکه در عصر اسکندر با قبیلۀ خزاعه بود. خزاعیان در ۸ق مسلمان شدند و در ۳۲ق به نبرد با امام علی (ع) برخاستند. جویریۀ خزاعی از همسران پیامبر اسلام بود. چند تن از صحابۀ پیامبر اسلام از خزاعیان بودند. سلیمان بن کُثَیر خزاعی که به دستور ابومسلم کشته شد، از بزرگ ترین نقبای عباسیان در خراسان بود. خزاعیان ایران بیشتر در سرخس و قائنات و اسفراین و مازندران و فارس سکونت داشتند. اعراب خزیمۀ قائنات و خاندان علم از این مردم بودند. خزاعیان شیعه مذهب عراق عرب اغلب در اطراف حله و اراضی میان بصره و بغداد سکونت داشتند. شیخ حمدو خزاعی سرکردۀ این مردم پس از ورود قوای صادق خان زند به عراق عرب و اطراف شهر بصره در ۱۱۸۹ـ۱۱۹۰ق، با افراد خود به اردوی صادق خان پیوست.
