خره کیانی

[ویکی فقه] خرّه کیانی، اصطلاحی در حکمت اشراق سهروردی است با پیشینه ای در فرهنگ ایران باستان.
خرّه کیانی، مرکّب از دو واژه خُرّه و کیانی است.
صورت دیگر واژه خرّه، فَرّه یا فَر، به معنای شأن و شکوه و نیز نور، برازندگی و زیبایی است.
برخی دانشمندان معنای اصلی این کلمه را سعادت، هستی نیک و رفاه دانسته اند.
این کلمه از واژه اوستایی xvar nah (خْوَرنَه، معادلِ فارسی باستان که اصل مادی دارد: farnah) آمده و در زبان پهلوی (فارسی میانه) به صورت farr (ah) و xvarr (ah) به کار رفته است. درباره ریشه این واژه میان زبان شناسان اختلاف نظر وجود دارد.
بنابه گزارش معین، در اوستا کلمه xvarnah و xvarno آمده و معرف hvarnah ایرانی باستان است که در پهلوی xvarreh و در پازند xvarehو در فارسی خره و خوره گردیده است.
این کلمه در پارسی باستان به صورت farna (فَرنه) آمده و در پارسی، فر و فرّه گردیده و فرخ، فرخنده، فرخان و فرهی از همین ریشه است.
برخی آن را با خور (خورشید) مرتبط دانسته و آن را مشتق از ریشه اوستایی hvar- به معنای «درخشیدن» دانسته اند.
این واژه همچنان در زبان فارسی کاربرد دارد و به صورت مستقل یا در واژه هایی چون فرّهی، فرهمند، فرمند، خرهناک، خرهمند و همچنین در تعابیری مانند «بلندی فرّ و اقبال» استفاده می شود، به نحوی که در فارسی، بی نیاز از ترجمه است . واژه کیانی به معنای مطلق پادشاهی است.
لفظ «کی» که در واژه کیانی به کار رفته، در اصل، در زبان اوستایی و ودائی به صورت kavi (کوی) بوده که به معنای بصیر و فرزانه و شاعر است و از ریشه ku-/ kavبه معنای دیدن مشتق شده است.

معنای اصطلاحی خرّه
این کلمه در فارسی معاصر به صورت فرّه استعمال می شود، ازاین رو در این مقاله به کاربردهای واژه به هر دو صورت توجه شده است.
خُرّه (فَرّه) در اصطلاح به معنای موهبتی الهی (عنایت الهی، فروغ الهی، تأیید الهی و آسمانی، برکت) است که در موجود خوب و زیبا و سودمند هست.
خرّه یا فرّ براساس تعلق آن به مراتب مختلف موجودات، دارای مراتب تشکیکی مختلفی است.
ترکیبات مختلف این کلمه مانند فرّه آریایی، فرّه موبدان، فرّه انسانها، فرّه ایزدی، خرّه کیانی و مانند اینها ناظر به همین جنبه تشکیکی خرّه یا فرّه است.

فرّه آریایی
فرّه آریایی (فرّه ایرانی)، فرّی است که خداوند به ایران زمین داده است و باعث آبادانی و شوکت و جلال و ابهت آن می گردد.
در اثر این فرّ دشمنان ایران شکست می خورند.
همه انسانها دارای فرّه هستند. وجود این فرّه سبب توفیق انسان در وظایف فردی و اجتماعی اش (خویشکاری) می شود. در صورتی که فرد خویشکاری خود را به درستی انجام ندهد یا به گناه روی آورد، این فرّه و نیک بختی از وی دور می گردد.
چنان که جَهی (نماد زن بدکار و دختر اهریمن) قسم یاد کرده که فرّه آدمیان را خواهم دزدید ، همچنین هر طبقه اجتماعی دارای فرّه مخصوص به خویش است.
این فرّه براساس تعلق آن به انسانهای مختلف نامهای متفاوتی دارد، مانند فرّه موبدی (فرّ آسرونان، فرّ پیغمبری) که مخصوص موبدان و پیامبران و نمادی از دانایی آنهاست
نیز در اوستا از فرّ جاماسپ یاد شده است. فرّه ایزدی یا فرّه خداوند (فرّ اهورایی)، آفریده اهوره مزداست.
اهوره مزدا هم صاحب فرّه و هم بخشنده آن است.
این فرّه تشخص لطف ایزدی است و به واسطه آن اهوره مزدا دست به آفرینش می زند.

فر کیانی در اوستا
...