خرمگس اجتماعی به شخصی گفته می شود که نظریاتِ غالبِ جامعه و شرایطِ امور را به چالش بکشد، پرسش های نو بکند به طوری که برانگیزاننده و مخصوصاً آزاردهنده یا به طریق اولی بسیار آزار دهنده باشد. واژهٔ خرمگس ( به زبان یونانی باستان: μύωψ، mýops ) را افلاطون در اثری با نام آپولوژی بکار برد. [ ۱] او در آپولوژی، سقراط را به خرمگسی تشبیه کرده است که اسبِ کرختِ سیاستِ آتن را آزار می دهد. [ ۲]
در طولِ جلسهٔ محاکمهٔ سقراط، او در دفاع از خود بیان داشت که کشتنِ چنین خرمگسی آسان است اما نتیجه ای که برای تک تکِ افرادِ به خواب رفتهٔ این اجتماع دارد گران خواهد بود.
«اگر شما مردی چون مرا بکشید بیشتر از اینکه به من آسیب رسانید به خود آسیب زده اید. »
زیرا او خرده گیری بود که مردمان را نیش زده و آنان را بیدار کرده و به سوی راستی می شتاباند. شاید این را بتوان یکی از اولین شرح های مکتبِ اخلاقِ پراگماتیک دانست.
سقراط با این باور که مأموریتی الهی دارد تا مردم را از خواب غفلت بیدار کند، راهی دشوار را در پیش می گیرد و شیوه ای برمی گزیند که به شیوه سقراطی در تاریخ شهره است. او برای انجام دادن این مأموریت، دو کار می کند: نخست کوشش در جهت آگاه کردن مردم به ناآگاهی خویش و دیگری تلاش در جهت معرفت زایی در آنان. روش نخست سقراط همان است که به طنز سقراطی ( به انگلیسی: Socratic Irony ) شناخته شده است. البته این طنز، به قصد سرگرمی یا تحقیر مخاطب نیست؛ هدفی فراتر دارد و در پی بیدار ساختن و به حرکت درآوردن مخاطب یا شخص ثالثی است که در جمع حضور دارد. او با پیش گرفتن روش پرسش و پاسخ یا دیالکتیک می کوشد تا پر مدعایی و جهل مدعیان را عیان سازد. کار دیگر سقراط آن است که دیگران را به تأمل و دانش آفرینی برانگیزد. وی به مخاطبان خود می گوید که مادرش، فاینارته، ماما بود و فرزندان آتن را به دنیا می آورد. او نیز پیشه مامایی را از مادر به ارث برده و در پی زایاندن مردمان است. اما آنچه وی به دنیا می آورد، نوزادان معمولی نیستند، بلکه حاصل اندیشه و فرزندان معنوی ذهنی افراد است. سقراط با این باور، شبانه روز در زمستان و تابستان، در سراسر آتن پرسه می زد و با لباسی ساده که در همه فصول سال یکسان بود و با پای برهنه، در پی این و آن می افتاد و تقریباً کسی از گزند نیش او در امان نبود. [ ۳]
در سیاست امروز، خرمگس کسی است که به طور مداوم مردم را علیه قدرت، شرایط امور و افکار مرسوم بشوراند. [ ۴] به عنوان مثال، موریس کلین نوشته است:
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلفدر طولِ جلسهٔ محاکمهٔ سقراط، او در دفاع از خود بیان داشت که کشتنِ چنین خرمگسی آسان است اما نتیجه ای که برای تک تکِ افرادِ به خواب رفتهٔ این اجتماع دارد گران خواهد بود.
«اگر شما مردی چون مرا بکشید بیشتر از اینکه به من آسیب رسانید به خود آسیب زده اید. »
زیرا او خرده گیری بود که مردمان را نیش زده و آنان را بیدار کرده و به سوی راستی می شتاباند. شاید این را بتوان یکی از اولین شرح های مکتبِ اخلاقِ پراگماتیک دانست.
سقراط با این باور که مأموریتی الهی دارد تا مردم را از خواب غفلت بیدار کند، راهی دشوار را در پیش می گیرد و شیوه ای برمی گزیند که به شیوه سقراطی در تاریخ شهره است. او برای انجام دادن این مأموریت، دو کار می کند: نخست کوشش در جهت آگاه کردن مردم به ناآگاهی خویش و دیگری تلاش در جهت معرفت زایی در آنان. روش نخست سقراط همان است که به طنز سقراطی ( به انگلیسی: Socratic Irony ) شناخته شده است. البته این طنز، به قصد سرگرمی یا تحقیر مخاطب نیست؛ هدفی فراتر دارد و در پی بیدار ساختن و به حرکت درآوردن مخاطب یا شخص ثالثی است که در جمع حضور دارد. او با پیش گرفتن روش پرسش و پاسخ یا دیالکتیک می کوشد تا پر مدعایی و جهل مدعیان را عیان سازد. کار دیگر سقراط آن است که دیگران را به تأمل و دانش آفرینی برانگیزد. وی به مخاطبان خود می گوید که مادرش، فاینارته، ماما بود و فرزندان آتن را به دنیا می آورد. او نیز پیشه مامایی را از مادر به ارث برده و در پی زایاندن مردمان است. اما آنچه وی به دنیا می آورد، نوزادان معمولی نیستند، بلکه حاصل اندیشه و فرزندان معنوی ذهنی افراد است. سقراط با این باور، شبانه روز در زمستان و تابستان، در سراسر آتن پرسه می زد و با لباسی ساده که در همه فصول سال یکسان بود و با پای برهنه، در پی این و آن می افتاد و تقریباً کسی از گزند نیش او در امان نبود. [ ۳]
در سیاست امروز، خرمگس کسی است که به طور مداوم مردم را علیه قدرت، شرایط امور و افکار مرسوم بشوراند. [ ۴] به عنوان مثال، موریس کلین نوشته است:
wiki: خرمگس اجتماعی