خرانق

[ویکی فقه] خَرانَق، بخش و مرکز بخشی در شهرستان اردکان . است
بخش خَرانق. در مشرق شهرستان اردکان در شمال استان یزد قرار دارد و از شمال به شهرستان نائین، از مشرق به شهرستان طبس ، از جنوب به شهرستان بافق و از مغرب به بخش مرکزی شهرستان اردکان محدود می شود. این بخش مشتمل است بر دو دهستانِ رباطات، به مرکزیت رباط پشت بادام و زرین، به مرکزیت آبادی توت. مرکز بخش آبادی خرانق است . خرانق یکی از وسیع ترین، کم تراکم ترین و خشک ترین بخشهای کشور است. این بخش با وسعتی بالغ بر هجده هزار کیلومترمربع، وسیع تر از استانهای اردبیل و گیلان و چند استان دیگر است. سطح آن غالبآ دشت های نسبتآ هموار و پوشیده از شن های روان است و به جز چند ناهمواری از رشته کوه های منفرد مرکز ایران، ارتفاعات مهمی در خرانق ممتد نیست. دُربید در شمال غربی و هامانه در جنوب خرانق (ارتفاع بیش از سه هزار متر) و کوههای ساغند در جنوب رباط پشت بادام (ارتفاع ۲۳۵۰ متر) و چاه جوله (ارتفاع ۲۲۹۳ متر) مهم ترین ناهمواری های بخش اند که بیش تر روستاها را در خود جای داده اند و از مناطق عمده دامپروری بخش به شمار می روند.
آب و هوای خرانق
آب و هوای خرانق گرم و خشک است. میانگین دما در قسمت های مختلف بخش بیش از ْ۱۵ و میزان بارش سالیانه کمتر از ۱۰۰ میلیمتر است. در مناطق کوهستانی بخش، به ویژه در بخش غربی میانگین دما بیش از ْ۱۵ و میزان بارش بیش از ۲۵۰ میلیمتر است. این بخش با کمبود منابع آبی سطحی و زیرزمینی روبه روست و رود خرانق که از ارتفاعات پیرامون آبادی خرانق سرچشمه می گیرد و به کویر درانجیر منتهی می شود، رود فصلی است. بخش خرانق در ۱۳۱۶ش در استان یزد تشکیل و از ۱۳۲۴ش جزو شهرستان اردکان شد. جمعیت آن در سرشماری ۱۳۸۵ش، ۳۱۹۵ تن و تراکم نسبی جمعیت ۱۶ر۰ تن در هر کیلومترمربع بوده است. در خرانق منابع معدنی و زیرزمینی غنی وجود دارد. معدن اورانیوم خرانق، از بزرگ ترین معادن خاورمیانه، در جنوب آبادی ساغند قرار دارد؛ علاوه بر آن، معدن چادُرمَلو در جنوب شرقی آبادی خرانق و معدن سنگ باریت حاجی آباد از معادن مهم بخش است.
دیگر آبادی های بخش خرانق
در بخش خرانق آبادی های قدیمی متعدد و آثار فراوانی وجود دارد، از جمله رباط پشت بادام؛ آبادیهای انجیره (یا آبخیزه) و ساغند که ابن خرداذبه و مقدسی از آن نام برده اند. آبادی ساغند در ۵۵ کیلومتری مشرق آبادی خرانق واقع و دارای آثاری قدیمی چون قلعه اللّه آباد (از آثار سده های هفتم یا هشتم)، کاروان سرا و امامزاده شاه قاسم است؛ آبادیهای مُغِستان با قلعه ای کهن، شهرنو با آب انبار قدیمی و توت با برجی از دوره قاجار نیز از آبادیهای قدیمی بخش خرانق به شمار می رود. در این بخش کاروان سراهای فراوانی وجود دارد و به سبب کثرت این کاروان سراها، نام رباطات نیز به آن اطلاق شده است.
آبادی خرانق
...

خَرانَق شهری که مرکز بخش خرانق در شهرستان اردکان استان یزد ایران است. این شهر در ۶۰ کیلومتری شهر اردکان واقع شده است . وجود معادن سنگ آهن چادرملو - اورانیم ساغند - باریت - روی وگرانیت و همچنین منطقهٔ حفاظت شدهٔ دره انجیر با دارا بودن حیواناتی چون: کل، بز، میش، قوچ، گربه وحشی، سیاه گوش، یوز پلنگ وهوبره این منطقه را خاص ومورد توجه ساخته است. روستای خرانق در ناحیه کوهستانی استان یزد واقع شده است. امروزه دارای دو بخش جدید و قدیم است که جمعیت روستا امروز در بخش جدید ساکن است.
خرانق که در گذشته خورانق یا خورنق نامیده می شده را به معنای محل برآمدن خورشید یا محل تولد خور می دانند. در واقع این نام تغییر یافته هورنه که پارسی کهن یا میانه است می باشد که همانند دیگر نام های پارسی دچار تغییرات عربی شده و هور ( خورشید ) به خور و نه ( از مصدر نهیدن یا نهادن یا هشتن که از مصدرهای پارسی کهن است و در شاهنامه فردوسی از ان بار هااستفاده شده است ) به نق تشکیل شده است.
• قلعه خرانق
قلعه خرانق یکی از بزرگترین قلعه های مسکونی روستایی استان یزد و یکی از چندین قلعه های دارای خانه های دو سه و چند طبقه در جهان است و همانند نمایشگاهی است که غرفه های آن از خشت و گل ساخته شده است. [ ۱]
• حمام خرانق
حمام تاریخی خرانق در کاروانسراو در نزدیکی کشتزار و برای سهولت دستیابی به آب قنات در محلی گود واقع شده است. این حمام از سطح مجموعه قلعه پایین تر و از سطح متوسط خود روستا بالاتر است و بنابراین، فاضلاب آن را می توان به زمین های اطراف قلعه هدایت کرد. البته بعد از تخلیه تدریجی قلعه و ورود اهالی به بخش های جدید روستا حمام دیگری ساخته شد.
• کاروانسرای خرانق
از دیگر آثار تاریخی شهر خرانق کاروانسرای شهر است که قدمت آن به دوره ساسانی بر می گردد. کاروانسرای خرانق از نوع کاروانسراهای دشتی که عموماً یک طبقه اند ساخته شده و به سبک بنای شاه عباسی مرمت گردیده، این رباط ۴ تیمچه دارد که سه تای آن ها مسقف و یکی بدون سقف است. سقف اغلب صفه ها نوک تیز و شیبدار است بامها مسطح و کم شیبند و سقف فضاها و اتاقهای بزرگ کاملاً قوسی اند. سقف تیمچه ها با آجر پوشیده شده و اگر کسی در وسط تیمچه پایش را بر زمین بکوبد صدای آن در سقف گنبدی شکل تیمچه تا چند لحظه به نحو جالبی تکرار می شود. این کاروانسرا به شکل حیاط مرکزی است که اتاق ها و صفه هایی با طاقهای هلالی دور آنرا گرفته اند. کاروانسرای خرانق در تاریخ سوم اسفند ماه ۷۷ به ثبت آثار ملی رسیده است.

خَرانَق
نمایی از شهر خَرانَق
شهری در استان یزد، شهرستان اردکان، و مرکز اداری بخش خَرانَق. با ارتفاع ۱,۷۲۰ متر، در منطقه ای کوه پایه ای در ۵۷کیلومتری شمال شرقی یزد و ۶۱کیلومتری شرق اردکان، سر راه یزد و اردکان به طبس و مشهد قرار دارد. رودخانۀ خَرانَق از کنار این شهر می گذرد. اقلیم این شهر معتدل مایل به گرم و خشک است. نام محلی آن خَرونِه است.