[ویکی فقه] یکی از راه های خداشناسی که پیوسته مورد توجه متفکران و دانشمندان بوده است، و هم پیامبران الهی به آن اهتمام نموده و از این طریق بشر را به دین و خداپرستی هدایت کرده اند، راه فطرت است.
فطرت در قرآن و روایات به معنی آفرینش بدیع و بی سابقه است. ابتکاری بودن آفرینش جهان به دو جهت است، یکی بدین جهت که خداوند مواد اولیه جهان را خود آفریده و با ترکیب آنها جهان را بوجود آورده است و دیگری از این جهت که نقشه آفرینش را نیز خود طراحی کرده و از کسی الگو نگرفته است.فطرت در انسان نوعی هدایت تکوینی در قلمرو شناخت و احساس است. فطرت با غریزه ، از این نظر که هر دو، گونه ای از هدایت تکوینی اند، یکسان است، ولی تفاوت آن دو در این است که فطرت مربوط به هدایت عقلانی، و غریزه مربوط به هدایت های غیرعقلانی است. لذا، فطرت از ویژگی های انسان به شمار می رود، ولی غریزه از ویژگی های حیات حیوانی است.
ویژگی های فطرت
فطریات انسان را می توان با ویژگی های ذیل باز شناخت:۱. از آن جا که آمیخته با آفرینش انسانند، در پیدایش خود معلول اسباب بیرونی نیستند، اگر چه اسباب بیرونی در شکوفایی و نارسائی آن مؤثرند.۲. انسان به آنها علم حضوری دارد، اما می تواند به آنها علم حصولی نیز پیدا کند.۳. با درک و معرفت عقلانی همراهند، یعنی در سطح حیات عقلانی انسان تبلور می یابند و ملاک انسانیت انسان به شمار می روند.۴. معیار و ملاک تعالی انسان اند، لذا از نوعی قداست برخوردارند.۵. کلیت و عمومیت دارند (همگانی اند).۶. ثابت و پایدارند (همیشگی اند).برخی از ویژگی های یاد شده در غرایز نیز وجود دارند، مانند ویژگی های اول، دوم، پنجم و ششم، ولی دو ویژگی سوم و چهارم به فطرت اختصاص دارند.
تفاوت فطرت و غریزه
از ویژگی های یاد شده می توان فرق میان فطرت و عادت را نیز به دست آورد، زیرا عادت آفرینشی نیست، بلکه معمول اسباب و علل بیرونی است، و از طرفی عمومیت و ثبات نیز ندارد. لازم به ذکر است که این ویژگی ها از تحلیل فطرت به دست می آیند و در نتیجه، اموری ضروری و قطعی می باشند، یعنی با تعریفی که از فطرت بیان گردید، نفی ویژگی های یاد شده مستلزم تناقض است. مانند این که با فرض مربع بودن شکلی، تساوی اضلاع آن انکار شود، و یا با فرض آب بودن چیزی صفت مایع بودن از آن سلب گردد. این گونه محمولات را در اصطلاح حکمای اسلامی «محمولات عن صمیمه» می گویند، و کانت آنها را « قضایای تحلیلی » نامیده است.بنابراین، برای اثبات ویژگی های مزبور به برهان و دلیلی نیاز نداریم.
قلمرو فطرت
...
فطرت در قرآن و روایات به معنی آفرینش بدیع و بی سابقه است. ابتکاری بودن آفرینش جهان به دو جهت است، یکی بدین جهت که خداوند مواد اولیه جهان را خود آفریده و با ترکیب آنها جهان را بوجود آورده است و دیگری از این جهت که نقشه آفرینش را نیز خود طراحی کرده و از کسی الگو نگرفته است.فطرت در انسان نوعی هدایت تکوینی در قلمرو شناخت و احساس است. فطرت با غریزه ، از این نظر که هر دو، گونه ای از هدایت تکوینی اند، یکسان است، ولی تفاوت آن دو در این است که فطرت مربوط به هدایت عقلانی، و غریزه مربوط به هدایت های غیرعقلانی است. لذا، فطرت از ویژگی های انسان به شمار می رود، ولی غریزه از ویژگی های حیات حیوانی است.
ویژگی های فطرت
فطریات انسان را می توان با ویژگی های ذیل باز شناخت:۱. از آن جا که آمیخته با آفرینش انسانند، در پیدایش خود معلول اسباب بیرونی نیستند، اگر چه اسباب بیرونی در شکوفایی و نارسائی آن مؤثرند.۲. انسان به آنها علم حضوری دارد، اما می تواند به آنها علم حصولی نیز پیدا کند.۳. با درک و معرفت عقلانی همراهند، یعنی در سطح حیات عقلانی انسان تبلور می یابند و ملاک انسانیت انسان به شمار می روند.۴. معیار و ملاک تعالی انسان اند، لذا از نوعی قداست برخوردارند.۵. کلیت و عمومیت دارند (همگانی اند).۶. ثابت و پایدارند (همیشگی اند).برخی از ویژگی های یاد شده در غرایز نیز وجود دارند، مانند ویژگی های اول، دوم، پنجم و ششم، ولی دو ویژگی سوم و چهارم به فطرت اختصاص دارند.
تفاوت فطرت و غریزه
از ویژگی های یاد شده می توان فرق میان فطرت و عادت را نیز به دست آورد، زیرا عادت آفرینشی نیست، بلکه معمول اسباب و علل بیرونی است، و از طرفی عمومیت و ثبات نیز ندارد. لازم به ذکر است که این ویژگی ها از تحلیل فطرت به دست می آیند و در نتیجه، اموری ضروری و قطعی می باشند، یعنی با تعریفی که از فطرت بیان گردید، نفی ویژگی های یاد شده مستلزم تناقض است. مانند این که با فرض مربع بودن شکلی، تساوی اضلاع آن انکار شود، و یا با فرض آب بودن چیزی صفت مایع بودن از آن سلب گردد. این گونه محمولات را در اصطلاح حکمای اسلامی «محمولات عن صمیمه» می گویند، و کانت آنها را « قضایای تحلیلی » نامیده است.بنابراین، برای اثبات ویژگی های مزبور به برهان و دلیلی نیاز نداریم.
قلمرو فطرت
...
wikifeqh: خداگرایی_فطری