خاوری شیرازی فضل الله بن عبدالنبی

[ویکی نور] میرزا فضل الله شریفی ذهبی خاوری شیرازی، از مهم ترین مورخان صدر دوره ی قاجاریه، در سال 1190ق در شیراز متولد شد. پدرش میرزا عبدالنبی شریفی حسینی، پسر میرزا ابوالقاسم شریفی و برادر میرزا محمدحسین شریفی، صاحب اختیار فارس، از جمله پیروان طریقت آقا هاشم ذهبی شیرازی بود که به دامادی همان پیر و مرشد خود رسید و از دختر او صاحب دو پسر شد که یکی از آنان، همین مولف تاریخ ذوالقرنین بود و دیگری میرزا ابوالقاسم که «راز» تخلص می کرد. اجداد خاوری شیرازی، از سادات شیراز و از احفاد میر سید شریف علامه هستند که اغلب در شیراز مناصب کلانتری، قضاوت و امامت جمعه و جماعت را به عهده داشتند. برخی از آنان نیز از منشیان و کاتبان دربار شاهان بوده اند. میرزا فضل الله خاوری علاوه بر وقایع نگاری، طبع شعری نیز داشته و از او دیوانی به یادگار مانده است.
بنابراین، او از صوفیان ذهبی شیراز نسب می برد. تولد میرزا فضل الله در خاندانی از اهل علم و عرفان و ادب باعث شد تا وی از همان ابتدای کودکی، علاقه ی وافری به شعر و ادب نشان دهد و بعدها در سلک منشیان و دبیران دربار قاجار درآمد. میرزا فضل الله که شعر نیز می سرود و «خاوری» تخلص می کرد، در ابتدای جوانی و در همان شیراز، به دستگاه حکومت حسینعلی میرزا فرمانفرمای فارس راه یافت و مدتی در شمار منشیان دستگاه حکومت فرمانفرما درآمد، متاسفانه قلت اطلاعات موجود در تذکره ها؛ مانع از آن است که بدانیم او چرا و چگونه از شیراز روانه تهران شد و در شمار منشیان میرزا شفیع مازندرانی، صدر اعظم با وجود دبیری شایسته، باعث احضار او به تهران شده باشد. شاید بتوان گفت که بنا بر گزارش دنبلی رویداد تصرف املاک موقوفه اجداد وی، علت عمده این عزیمت بوده است.
میرزا فضل الله به قرار نوشته خودش، مدت ده سال در تهران به شغل دبیری اشتغال داشت و پس از درگذشت میرزا شفیع به دستور شاه، به عنوان دبیر و منشی دستگاه شاهزاده همایون میرزا حاکم نهاوند، روانه آن سامان شد. وی از این ماموریت به بدی یاد می کند؛ زیرا همایون میرزا به بهانه ای، تمام اموالش را ضبط کرد و میرزا فضل الله را به زندان فرستاد و به مدت هفت ماه در «قلعه ی رویین دژ» نهاوند محبوس کرد. و پس از هفت ماه حبس، با آگاهی شاه از وضعیت وی، از زندان آزاد و به تهران فراخوانده شد. در تهران به شاعران ملتزم رکاب شاه پیوست و به انشای انواع شعر نزد شاه پرداخت. در همین زمان، به فرمان شاه، اقدام به نگارش «تاریخ ذوالقرنین» کرد و بعد از فوت فتحعلی شاه به خدمت محمد شاه رسید، خاوری تا اواسط حکومت محمد شاه نیز به خدمت دیوانی مشغول بود تا آن که از خدمت دولتی معاف و ساکن شیراز شد. گویا در سال 1266ق فوت کرد و در شیراز دفن شد.
تاریخ ذوالقرنین / نوع اثر: کتاب / نقش: نویسنده