خانبابا مشار

[ویکی اهل البیت] خانبابا مشار، کتابشناس و مؤلف دو کتابشناسی مشهور مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی (1340ش.) و فهرست کتاب های چاپی فارسی (1337-1342؛ 1350؛ 1352ش.) است.
وی در 1279ش. در خانواده ای ملاک از دودمان قاجار چشم به جهان گشود. مدت 21 سال در شغل دولتی خدمت کرد. در 1318 بازنشسته شد و به زمینداری پرداخت. پرداختن به تهیه کتابشناسی را نیز پس از بازنشستگی آغاز کرد.
گرچه به نظر می رسد از دو اثر فوق، فهرست کتابهای چاپی فارسی بیشتر مورد مراجعه و محمل شهرت مشار است، اما تألیف اصلی او مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی است که یک زندگینامه ـ کتابشناسی به سبک معجم المطبوعات العربّیه والمعّربه (1339ق./1299ش.)، تألیف یوسف الیان سرکیس است.
مشار برای گردآوری مواد اثر خود 15 سال در ایران و عراق سفر کرد و از موجودی کتابخانه ها و کتابفروشی های بسیاری در شهرهایی نظیر تهران، قم، اصفهان، مشهد، تبریز، نجف و کربلا صورت برداری کرد.
اثر دیگر مشار یعنی فهرست کتاب های چاپی فارسی، حاصل ابراز علاقه انجمن ایرانی فلسفه و علوم انسانی به سرپرستی سید حسن تقی زاده نسبت به تهیه کتابشناسی جامع انتشارات فارسی در رشته های مورد علاقه انجمن بود. انجمن مذکور پس از اطلاع از کار مشار به وی پیشنهاد کرد از دستنویس هایی که برای مؤلفین کتب چاپی و عربی گردآوری کرده بود، یک فهرست الفبایی از نام کتاب های چاپی فارسی تهیه کند. مشار این پیشنهاد را پذیرفت و حاصل کار خود را به رایگان در اختیار انجمن ایرانی فلسفه و علوم انسانی گذارد.
ویرایش نخست فهرست کتاب های چاپی فارسی (1337-1342)، حاوی مشخصات حدود 14000 (از بین 20000) عنوان کتاب فارسی انتشار یافته تا آن زمان است و نخستین فهرست نسبتاً جامع کتاب های چاپی فارسی محسوب می شود. ویرایش دیگر آن را مشار به هزینه خود در 1350 منتشر کرد و انتشارات کشور تا 1345 را به آن افزود. ویرایش بعدی که در دو جلد و یک ذیل در 1352 منتشر شد، حاصل درآمیختن فهرست های دیگری چون کتابشناسی دهساله کتاب های ایران با فهرست مشار بود.
مشار پس از آن که ناشری نیافت، اثر گرانقدر خود مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی را به هزینه شخصی در 6 جلد منتشر کرد. در این زندگینامه ـ کتابشناسی ذیل نام افراد که در موارد بسیاری اثر با زندگینامه مختصر آنها نیز همراه است، آثار چاپ شده آنها نیز ذکر شده است. در این اثر به پیروی از سبک معجم المطبوعات العربیه، افراد به ترتیب نام کوچک و سپس نام پدرشان معرفی شده اند و نام خانوادگی در آن نقشی ندارد. البته این سنت رایج عربی برای فارسی زبانان معاصر نامأنوس است و اشکالی است که لازم است با تهیه نمایه الفبایی از شکل اشهر نام کسان برطرف شود.
خانبابا مشار در 1359 درگذشت. اهمیت کار وی برای کتابشناسی ایران از آن روست که وی پایه کتابشناسی کتاب های چاپی فارسی را نهاد، کاری که پیش از او کسی به آن اقدام نکرده بود. کتاب او جامع ترین کتابشناسی کتاب های چاپی فارسی تا زمان انتشار آنهاست.