خانان باتو. [ ن ِ ] ( اِخ ) قلمرو ایشان :دشت قبچاق غربی و مسکن قبایل گوگ اردو ( 1224 - 1359 م. ). خاندان باتو بر قسمتی حق سلطنت یافته بودند که آن را خانات کبیر مغرب می گویند و تاریخ این قسمت بمناسبت دخالتی که در ترقی روسیه داشته مهم است. در ابتداء همین که یک نفر از خانان دشت قبچاق بر امرای روسیه تسلط پیدا میکرد امرای مزبور دیگر از همه جهت تابع او میشدند و به او خراج میدادند و مال و دختران ایشان تحت اختیار خان قرارمیگرفت. اما همین که خانان سیراردو ضعیف شدند شعبه ٔخاندان باتو از میان رفت و از خاندان برادر او شعبه دیگری جای ایشان را گرفتند. در مدتی که زمام سلطنت را اولاد باتو در دست داشتند تمام دشت قبچاق تحت یک حکومت مقتدر واحد باقی بود و تاریخ آن ایام تا عهد جانی بیک دهمین خان این شعبه و آخرین پادشاه خاندان جوجی نسبةً روشن و کامل است ولی پس از مرگ او در سال 759 هَ. ق. ( 1357 م. ) هرج و مرج در کارها روی کرد و پسرش بردی بَیک فقط دو سال توانست سلطنت کند. دوخان هر دو بعنوان پسر جانی بیک در یکسال بجای او به ادعای این مقام برخاستند و تا بیست سال این حال هرج و مرج و نزاع مدعیان سلطنت با یکدیگر دوام داشت. بعد از زوال سلطنت خاندان باتو پنج شعبه از خاندان جوجی به ادعای سلطنت خانات سیراردو قیام نمودند. در شمال و جنوب و بلاد بلغار و قرم چندین نفر از فرزندان طغاتیمور حکومت یافتند و در قسمت جنوبی تر یعنی انهار «تَرَک » و «قوما» در قفقازیه اولاد برکه خان برادر جوان تر و دومین جانشین باتو اقتدار بهم رساندند و یک مقدار از شهرت قبایل سیراردو در قتل و غارت بر اثر سلطنت برکه و اولاد اوست. قسمت شرقی خانات سیراردو نصیب آق اردو شد و فرزندان اردا ایشان را تحت امر خود آوردند و از این قسمت ناحیه شمال آن را قبایل ازبک تحت سرکردگی فرزندان شیبان متصرف بودند و قبایل نوگای نیز در سواحل شمالی بحر خزر ییلاق و قشلاق میکردند. در جدولی که بعد بیاید اسامی و حوزه حکومتی تعدادی از خانان این دوره که خاندانهای مختلف بوده اند بدست داده شده. یک قسمت از این اطلاعات تخمینی است ولی تواریخ آنها از روی مسکوکات معین گردیده است. بسال 780 هَ. ق. ( 1378 م. ) سلطنت سیراردو به یکی از خاندان اردا یعنی تُوقتَمِش انتقال یافت. ( از طبقات سلاطین در اسلام تألیف لین پول ترجمه عباس اقبال آشتیانی صص 198 - 201 ).
