خانات ازبک ( ازبکی: Oʻzbek xonligi یا اوزبک اولوسی ) ، که به نام خانات ابوالخیر نیز شناخته می شود، ایالت شیبانی قبل از خانات بخارا بود. خانات ازبک در طول مدت کوتاهی که وجود داشت، ایالت برجسته در آسیای مرکزی بود که بر بیشتر قزاقستان، بیشتر ازبکستان و ترکمنستان و بخش هایی از جنوب روسیه حکومت می کرد. این اولین ایالت ابوالخیریان، شاخه ای از شیبانیان است.
سلسله ابوالخیر خان و جانشینانش به نام او نامگذاری شده است و ایالت های تحت فرمانروایی آنها به ابوالخیریان معروف است، مانند خانات بخارا. ممکن است از آنها به عنوان شیبانیان نیز یاد شود، اگرچه این بیشتر یک اصطلاح کلی است، زیرا دودمان رقیب به نام عربشاهیان خوارزم نیز شیبانی بودند، اما ابوالخیریان نبودند. [ ۲]
با آغاز کار شیبان، برادر باتوخان که فرمانروای اردوی زرین بود، شیبانیان و نوادگانشان بر بسیاری از اقوام و سرزمین هایی که توسط باتو به شیبان اعطا شده بود، سیطره داشتند. این سرزمین ها شامل حوزه های اردوی زرین در شرق اورال و سرزمین های شمال رودخانه سیر دریا بود. کنترل مرکزی در گروه اردوی زرین به سرعت در شرق از بین رفت و کشورهای جدا شده مانند اردوی نوقای و خانات سیبیر در منطقه ظاهر شدند.
در زمان تولد ابوالخیر در سال ۱۴۱۲، اردو شیبان شکسته شد. در این زمان بخش شرقی گروه اردوی زرین ( اردوی آبی ) ، به ویژه پس از ترور براق خان در سال ۱۴۲۷، از کنترل کامل خان ها و مدعیان اردوی زرین خارج شده بود. ابوالخیر پس از جنگی در سال ۱۴۲۷ به اسارت درآمد و در سال ۱۴۲۸ آزاد شد. پس از درگذشت خان آن زمان ازبک ها و مدعی تاج و تخت اردوی زرین، براق خان، الغ بیگ، رهبر امپراتوری تیموری، مخفیانه عنوان خان را تنظیم کرد تا به ابوالخیر منتقل شود. او حکومت خود را با تحکیم قبایل در سیبری در اطراف پایتخت خود در چیمگی - تورا ( تیومن امروزی ) آغاز کرد. او توانست خان حاکم سیبر، حاجی محمد، خان سابق اردوی زرین از ۱۴۱۹ تا ۱۴۲۳، را خلع کند و کل منطقه را تحت کنترل شیبانی ها درآورد. [ ۲]
در سال ۱۴۳۰ یا ۱۴۳۱، ابوالخیر و سپاهش به سمت جنوب به خوارزم تحت کنترل تیموریان لشکرکشی کردند و اورگنج را اشغال کردند. بین سالهای ۱۴۳۰ و ۱۴۴۶ خانات ازبک سرزمینی را در ماوراءالنهر از تیموریان گرفتند.
ابوالخیر مدتی پس از این به اردوی زرین حمله کرد و مصطفی خان را در نزدیکی آستراخان شکست داد. ازبک ها در این لشکرکشی حدود ۴۵۰۰ نفر را از دست دادند.
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلفسلسله ابوالخیر خان و جانشینانش به نام او نامگذاری شده است و ایالت های تحت فرمانروایی آنها به ابوالخیریان معروف است، مانند خانات بخارا. ممکن است از آنها به عنوان شیبانیان نیز یاد شود، اگرچه این بیشتر یک اصطلاح کلی است، زیرا دودمان رقیب به نام عربشاهیان خوارزم نیز شیبانی بودند، اما ابوالخیریان نبودند. [ ۲]
با آغاز کار شیبان، برادر باتوخان که فرمانروای اردوی زرین بود، شیبانیان و نوادگانشان بر بسیاری از اقوام و سرزمین هایی که توسط باتو به شیبان اعطا شده بود، سیطره داشتند. این سرزمین ها شامل حوزه های اردوی زرین در شرق اورال و سرزمین های شمال رودخانه سیر دریا بود. کنترل مرکزی در گروه اردوی زرین به سرعت در شرق از بین رفت و کشورهای جدا شده مانند اردوی نوقای و خانات سیبیر در منطقه ظاهر شدند.
در زمان تولد ابوالخیر در سال ۱۴۱۲، اردو شیبان شکسته شد. در این زمان بخش شرقی گروه اردوی زرین ( اردوی آبی ) ، به ویژه پس از ترور براق خان در سال ۱۴۲۷، از کنترل کامل خان ها و مدعیان اردوی زرین خارج شده بود. ابوالخیر پس از جنگی در سال ۱۴۲۷ به اسارت درآمد و در سال ۱۴۲۸ آزاد شد. پس از درگذشت خان آن زمان ازبک ها و مدعی تاج و تخت اردوی زرین، براق خان، الغ بیگ، رهبر امپراتوری تیموری، مخفیانه عنوان خان را تنظیم کرد تا به ابوالخیر منتقل شود. او حکومت خود را با تحکیم قبایل در سیبری در اطراف پایتخت خود در چیمگی - تورا ( تیومن امروزی ) آغاز کرد. او توانست خان حاکم سیبر، حاجی محمد، خان سابق اردوی زرین از ۱۴۱۹ تا ۱۴۲۳، را خلع کند و کل منطقه را تحت کنترل شیبانی ها درآورد. [ ۲]
در سال ۱۴۳۰ یا ۱۴۳۱، ابوالخیر و سپاهش به سمت جنوب به خوارزم تحت کنترل تیموریان لشکرکشی کردند و اورگنج را اشغال کردند. بین سالهای ۱۴۳۰ و ۱۴۴۶ خانات ازبک سرزمینی را در ماوراءالنهر از تیموریان گرفتند.
ابوالخیر مدتی پس از این به اردوی زرین حمله کرد و مصطفی خان را در نزدیکی آستراخان شکست داد. ازبک ها در این لشکرکشی حدود ۴۵۰۰ نفر را از دست دادند.
wiki: خانات ازبک