خامه دوزی سیستان نوعی سوزن دوزی و یکی از صنایع دستی سیستان است که به آن خامک دوزی یا خمک دوزی هم می گویند و به نوعی می توان گفت خامه دوزی واژه دگرگون شده این دو اسم است. دلیل خواندن خامه دوزی به این نام استفاده از خامه ( ابریشم نتابیده ) به صورت خام و بدون پرداخت و رنگرزی یا پخت است. این هنر بیشتر در روستاهای سیستان رواج دارد و به عقیده برخی از کارشناسان خامه دوزی در بنجار زبان زد خاص و عام بوده است. خامه دوزی یا سفید دوزی روی الیاف و پارچه های مخصوص به همت دستان زنان با ذوق سیستانی به نقش در می آید. این هنر هنری از خانواده سوزن دوزی است که از نقوش خاص و اصیل بومی شکل گرفته و به وسیله ابریشم نتابیده به شکل های برجسته هندسی و به صورت گل های هشت پر، مربع، مثلث و… روی پارچه هایی از جنس کتان می نشیند. تزیین با خامه دوزی و ابریشم دوزی را نیز تطریز گویند
... [مشاهده متن کامل]
خامه دوزی کاربرد های زیادی دارد و در مواردی همچون پیش سینه، کلاه، عرقچین، جانماز، جلیقه، رومیزی، کوسن و گاهی نیز آئینه های مورد استفاده قرار می گیرد مهم ترین صنایع دستی ایلات و طوایف سیستان عبارت اند از: حصیر قالی، خامه دوزی و سوزن دوزی. حصیربافی در سیستان رایج است. خامه دوزی هنری است نظیر سوزن دوزی منتهی با استفاده از نخ یک رنگ که معمولا " سفید می باشد، نقشها نیز متفاوت از سوزن دوزی بوده و شکلها بیشتر از خطوط منحنی تشکیل می گردد و فقط در روستاهای سیستان این هنر رواج دارد امروزه خامه دوزی توسط زنان سیستانی در شهر ها و روستاهای سیستان در حال انجام است.
قدیمی ترین واژه برای این هنر همان خمک دوزی است. دلیل این نام گذاری این است که در سال های دور، ابریشم بدون هیچ گونه پرداختی از قبیل رنگرزی و پخت و پز یا سفیدکاری به صورت خام استفاده می شد. البته در اصل خامه دوزی همان سوزن دوزی است که در آن از نخ ابریشم استفاده می شود. بسیاری از کارشناسان معتقد هستند قدمت این هنر به زمان پیدایش ابریشم در سیستان بر می گردد و خامه دوزی را به دوره های اشکانی و سیستانی ( احتمالا ساسانی ) نسبت می دهند، زیرا در نوشته های اسلامی، سیستان مکان تولید بهترین بافت های ابریشمی و پشمی توصیف شده است. بر اساس گزارش های تاریخی، سیستان با داشتن باغ های فراوان توت یکی از بزرگترین مراکز تولید ابریشم بود، به همین دلیل حدود یک قرن پیش در روستای چلنگ زابل کارگاه های تولید پیله و ابریشم وجود داشت. هنر خامه دوزی از نقش های خاص و اصیل بومی شکل می گرفت که به وسیله الیاف ابریشم به صورت برجسته هندسی روی پارچه کتان و بیشتر برای تزیین دور یقه و آستین لباس های مردان عالی رتبه استفاده می شد. در اسناد و کتب تاریخی از خامه دوزی نام برده شده و که نشان از قدمت کهن این هنر دارد. رو طاقچه بخاری یک شال ترمه پهن است وروی آن یک آئینه، گذاشته شده. اینطرف و آنطرف آئینه، کمی پایین، رودیوار، دوتا قاب خامه دوزی بدساخت که با پیله ابریشم و مروارید بدلی رو مخمل سیاه دوخته شده آویزان است. حاشیه قبا را با نخ سفید خامه دوزی کرده اند و نقش ها نقش نیلوفر است عرق چین و شب کلاه مخصوصی هم داشتند که روی آنها خامه دوزی شده بود. روزی نبود دخترهای خانواده سیب نقش کرده و دستمال خامه دوزی شده برام نفرستند. کلاه کلاه زیر لونگوته، از پارچه کتان سفید و خامه دوزی شده است که بیشتر در محل دوخته می شود. نوع دیگر کلاه سمی است که در افغانستان و پاکستان دوخته می شود و در بازار سیستان وجود دارد. این علامتهای ایران در قصرهای شاهی حجاری و در روی جامه بیرقها خامه دوزی شده است و بر روی یک نشان شاهی و نظامی هم که شاه ایران به سربازان و صاحبان مناصب خویش، که به جرأت و دلیری بر دیگران امتیاز یافته اند، عطا می کند گاهی خود بر کراواتها یا جلیقه های ساده اش خامه دوزی می کرد و با خامه، خالهای پراکنده یی بر آنها می دوخت و چون مدتی در روسیه بسر برده بود از مردان زمان خود با سلیقه تر بودوحتی ما نند یک کدبانو در کارهای خانه دخالت می کرد.
... [مشاهده متن کامل]
خامه دوزی کاربرد های زیادی دارد و در مواردی همچون پیش سینه، کلاه، عرقچین، جانماز، جلیقه، رومیزی، کوسن و گاهی نیز آئینه های مورد استفاده قرار می گیرد مهم ترین صنایع دستی ایلات و طوایف سیستان عبارت اند از: حصیر قالی، خامه دوزی و سوزن دوزی. حصیربافی در سیستان رایج است. خامه دوزی هنری است نظیر سوزن دوزی منتهی با استفاده از نخ یک رنگ که معمولا " سفید می باشد، نقشها نیز متفاوت از سوزن دوزی بوده و شکلها بیشتر از خطوط منحنی تشکیل می گردد و فقط در روستاهای سیستان این هنر رواج دارد امروزه خامه دوزی توسط زنان سیستانی در شهر ها و روستاهای سیستان در حال انجام است.
قدیمی ترین واژه برای این هنر همان خمک دوزی است. دلیل این نام گذاری این است که در سال های دور، ابریشم بدون هیچ گونه پرداختی از قبیل رنگرزی و پخت و پز یا سفیدکاری به صورت خام استفاده می شد. البته در اصل خامه دوزی همان سوزن دوزی است که در آن از نخ ابریشم استفاده می شود. بسیاری از کارشناسان معتقد هستند قدمت این هنر به زمان پیدایش ابریشم در سیستان بر می گردد و خامه دوزی را به دوره های اشکانی و سیستانی ( احتمالا ساسانی ) نسبت می دهند، زیرا در نوشته های اسلامی، سیستان مکان تولید بهترین بافت های ابریشمی و پشمی توصیف شده است. بر اساس گزارش های تاریخی، سیستان با داشتن باغ های فراوان توت یکی از بزرگترین مراکز تولید ابریشم بود، به همین دلیل حدود یک قرن پیش در روستای چلنگ زابل کارگاه های تولید پیله و ابریشم وجود داشت. هنر خامه دوزی از نقش های خاص و اصیل بومی شکل می گرفت که به وسیله الیاف ابریشم به صورت برجسته هندسی روی پارچه کتان و بیشتر برای تزیین دور یقه و آستین لباس های مردان عالی رتبه استفاده می شد. در اسناد و کتب تاریخی از خامه دوزی نام برده شده و که نشان از قدمت کهن این هنر دارد. رو طاقچه بخاری یک شال ترمه پهن است وروی آن یک آئینه، گذاشته شده. اینطرف و آنطرف آئینه، کمی پایین، رودیوار، دوتا قاب خامه دوزی بدساخت که با پیله ابریشم و مروارید بدلی رو مخمل سیاه دوخته شده آویزان است. حاشیه قبا را با نخ سفید خامه دوزی کرده اند و نقش ها نقش نیلوفر است عرق چین و شب کلاه مخصوصی هم داشتند که روی آنها خامه دوزی شده بود. روزی نبود دخترهای خانواده سیب نقش کرده و دستمال خامه دوزی شده برام نفرستند. کلاه کلاه زیر لونگوته، از پارچه کتان سفید و خامه دوزی شده است که بیشتر در محل دوخته می شود. نوع دیگر کلاه سمی است که در افغانستان و پاکستان دوخته می شود و در بازار سیستان وجود دارد. این علامتهای ایران در قصرهای شاهی حجاری و در روی جامه بیرقها خامه دوزی شده است و بر روی یک نشان شاهی و نظامی هم که شاه ایران به سربازان و صاحبان مناصب خویش، که به جرأت و دلیری بر دیگران امتیاز یافته اند، عطا می کند گاهی خود بر کراواتها یا جلیقه های ساده اش خامه دوزی می کرد و با خامه، خالهای پراکنده یی بر آنها می دوخت و چون مدتی در روسیه بسر برده بود از مردان زمان خود با سلیقه تر بودوحتی ما نند یک کدبانو در کارهای خانه دخالت می کرد.
