حیری نیشابوری اسماعیل بن احمد

[ویکی نور] حیری، ابوعبدالرحمان اسماعیل بن احمد، مقری، مفسر، محدّث و فقیه شافعی قرن چهارم و پنجم بوده است. به نوشته خطیب بغدادی که اطلاعاتش در این باره از خود حیری است، حیری در رجب 361 و احتمالا در محله حیره نیشابور به دنیا آمد. حیری نابینا بود، لذا در منابع برای او لقب ضریر نیز آورده اند.
حیری از عالمان و فقیهان شافعی دوره خود همچون ابوطاهر محمد بن خُزَیمه (متوفی 387)، زاهر بن طاهر سرخسی (متوفی 389)، ابوعبدالرحمان سُلَمی (متوفی 412) استماع حدیث کرد. وی در 423 به بغداد سفر کرد و در آنجا احادیثی که از عالمان و محدّثان خراسانی شنیده بود روایت کرد.
خطیب بغدادی بارها مطالبی از حیری به نقل از ابوعبدالرحمان سلمی، صاحب «طبقات الصوفیة»، نقل کرده است که حاکی از تمایلات صوفیانه حیری و تعلق او به مکتب صوفیانه سلمی در خراسان است.
حیری به قصد سکونت در مکه راهی این شهر شد، ولی به جهت ناامنی راه مکه از نیمه راه به نیشابور بازگشت. از جمله کتاب هایی که وی در این سفر همراه خود داشت، صحیح بخاری بود که آن را از ابوالهیثم محمد بن مکی کُشمیهَنی (متوفی 389) سماع کرده بود. خطیب بغدادی در سه مجلس صحیح بخاری را نزد حیری سماع کرد و فهم و شناخت وی را ستود.
علاوه بر خطیب بغدادی، عبدالغافر فارسی نیز حیری را ستوده و از آثار او در علوم قرآن و قرائات و دیگر علوم یاد کرده است. خطیب بغدادی و فارسی، درگذشت او را اندکی پس از 430 ذکر کرده اند.
از جمله آثار موجود وی، کتاب «وجوه القرآن» است که محمد عبدوس ستّار آن را به عنوان پایان نامه دکتری در دانشگاه کیمبریج تصحیح کرده و نجف عرشی آن را بار دیگر بر اساس دو نسخه تصحیح کرده است.