حیات کوهستانی (mountain life)
کوهستان ها مجموعۀ شرایطی بی مانند و غالباً دشوار را پیش روی قرار می دهند که حیات به منظور بقا باید با آن سازگاری یابد. با زیادشدن ارتفاع، هوا رقیق تر می شود و دما پایین تر می آید، فصل رویش کوتاه تر می شود، و لایۀ خاک روبه نازک شدن می رود و باروریش کمتر می شود. در موجودات زنده ای که در کوهستان ها می زیند توانایی تحمل بادهای شدید، نوسان پردامنۀ دما، سیلاب ها، خشکسالی، سنگ لغزه ها، سقوط بهمن، و ظهور ناگهانی تابش خورشیدی تکامل یافته است. افزون بر این شرایط می توانند در میان کوه های سلسله جبالی واحد یا ارتفاعات مختلف همان کوه دستخوش تغییر شوند. گیاهان توندرای (جلگۀ قطبی) آلپی عموماً کوتاه و غالباً در سطح پخش اند، و یا چوبی یا علفی امّا تقریباً همواره چندساله اند. این گیاهان برای بقای خود باید حتی الامکان گرمای اندک موجود را در خود نگه دارند. زیستگاه رویش کوتاه متراکم، و کاکل دار۱ در نگهداری گرما عاملی مؤثر است؛ کُرکی بودن گیاه نیز در حفظ گرما اثر دارد. برگ های بسیاری از گیاهان آلپی سبز پررنگ و تیره اند؛ هرچه رنگ آن ها تیره تر باشد، گرمای بیشتری جذب می کنند. هرچه جنگل ها در دارمرز۲ به توندرای آلپی جای می سپارند، درختان کوتاه تر و کوتاه تر می شوند، تا این که شکل منحصربه فردی به نام کرومهولتس۳ (واژۀ آلمانی به معنای «چوب کج و خمیده») را به خود می گیرند. گیاهان کرومهولتس گیاهان (معمولاً درختانِ) چوبی اند که نیروی باد غالب و همیشه وزان آن ها را خم می کند. این گیاهان از رشد بازداشته می شوند، خمیده، لاغر، و استخوانی می گردند و عموماً روی سطح زمین پخش می شوند. بسیاری از گیاهان آلپی می توانند در دماهای خیلی پایین رشد کنند (سوخت وساز کنند) و حتی گل بدهند (تکثیر شوند). به این منظور، یاخته هایشان بسیار کوچک و حاوی غلظت های بالایی از نمک های محلول اند. همین خاصیت، با پایین آوردن نقطۀ انجماد یاخته، آن را دربرابر یخ زدگی حفظ می کند؛ و این سازوکاری است که به کارکرد ضدیخ ها شباهت دارد. بعضی از این گیاهان، در هنگام تنفس، می توانند گرمای کافی برای ذوب کردن یخ محیط پیرامونی تولید کنند. به علت محدودیت ترکیب فضا و آب مفید برای حیات در کوهستان ها، فقط معدودی از جانوران می توانند در این مکان ها زیست کنند. این جانوران غالباً نیاز دارند با شرایط سردِ جانکاه حاکم در کوهستان ها سازگاری ویژه ای برقرار کنند، اگرچه، برخلاف گیاهان، تحرک دارند و می توانند در پاسخ به نوسانات زیست محیطی به مکان های مختلف نقل مکان کنند. تمامی انواع جانوران جز خزندگان و دوزیستان می توانند در قلۀ کوه ها به سر برند. روابط بوم شناختی میان جانوران ساکن در قلۀ کوهستان در مقایسه با روابط بوم شناختی در میان حیوانات ساکن مناطق پایین تر کوهستان نسبتاً ساده و بسیار بی ثبات است، زیرا شبکه های غذایی در توندرای قطبی از شکارگران، مصرف کنندگان، و تولیدکنندگان اولیۀ کم شمارتری برخوردارند. به طور کلی، سرمای کوهستان عامل محدودکننده ای برای حیوانات بزرگ تر نیست. اکثر آن ها را پشم و چربی شان به خوبی عایق پوش می کنند. جانوران به چندین راه می توانند با سرما به مقابله برخیزند: از طریق مهاجرت، زمستان خوابی، یا پناه گرفتن در زیر زمین یا برف. اکثر جانوران بزرگ کوهستانی، مانند قوچ شاخ بلند۴ و گوزن شمالی۵، در پاییز به ارتفاعات پایین تر و در بهار به عرض های بالاتر کوچ می کنند. این حرکت برای جست وجوی خوراک مانع از فزون چری در هر مکان خاصی می شود. سنجاب زمین زیست۶ زمستان را در خواب زمستانی سپری می کند. این حیوان در سرتاسر تابستان و پاییز به حدّ افراط غذا می خورد تا چربی ذخیره کند، آنگاه به علفزار یا نقبی زیرزمینی، پوشیده از پشم، پناه می برد، و در همان جا دمای بدنش بین هشت تا دَه درجۀ سانتی گراد می ماند. به این ترتیب سوخت وساز این جانور به نحو فاحشی افت می کند، به گونه ای که انرژی انباشته و ذخیره شده در بدنش با کُندی بسیار مصرف می شود. موش صحرایی۷ زمستان را در زیر پوشش عایق کنندۀ برف با تحرک و فعالیت سپری می کند، و می تواند در آن جا برای بقایش خوراک و آب کافی گرد آورد. یکی از پستانداران ناحیۀ بالای دارمرز، یعنی بز کوهستان های راکی، نه کوچ می کند، نه زمستان خواب است، و نه نقب می زند. این حیوان یک پسمانده خوار کارآمد گیاهان است؛ دستگاه گوارش آن می تواند عملاً همۀ مواد غذایی قابل دسترس را از خوراک خود بیرون بکشد و به مصرف برساند. تنها معدودی از حیوانات دیگر و برخی از بی مهرگان و معدودی از پرندگان جان سخت و قوی یافت می شوند که قادرند حتی روزهای ملایم زمستانی در بالای دارمرز را تاب آورند. جانوران معیّنی می توانند در ارتفاعات بسیار بالا زیست کنند. عنکبوت های جهنده۸، بلندنشین ترین موجود زندۀ شناخته شده، در ارتفاع ۶,۷۰۰متری در کوه اورست مشاهده شده است. این جانوران حشرات و بندپایان کوچک را شکار می کنند و این ها نیز به نوبۀ خود از قارچ ها و پوشش گیاهی پوسیده و در حال فساد تغذیه می کنند.
tuftedtimberlineKrummholzbighorn sheepelkground squirrelvoleJumping Spiders
کوهستان ها مجموعۀ شرایطی بی مانند و غالباً دشوار را پیش روی قرار می دهند که حیات به منظور بقا باید با آن سازگاری یابد. با زیادشدن ارتفاع، هوا رقیق تر می شود و دما پایین تر می آید، فصل رویش کوتاه تر می شود، و لایۀ خاک روبه نازک شدن می رود و باروریش کمتر می شود. در موجودات زنده ای که در کوهستان ها می زیند توانایی تحمل بادهای شدید، نوسان پردامنۀ دما، سیلاب ها، خشکسالی، سنگ لغزه ها، سقوط بهمن، و ظهور ناگهانی تابش خورشیدی تکامل یافته است. افزون بر این شرایط می توانند در میان کوه های سلسله جبالی واحد یا ارتفاعات مختلف همان کوه دستخوش تغییر شوند. گیاهان توندرای (جلگۀ قطبی) آلپی عموماً کوتاه و غالباً در سطح پخش اند، و یا چوبی یا علفی امّا تقریباً همواره چندساله اند. این گیاهان برای بقای خود باید حتی الامکان گرمای اندک موجود را در خود نگه دارند. زیستگاه رویش کوتاه متراکم، و کاکل دار۱ در نگهداری گرما عاملی مؤثر است؛ کُرکی بودن گیاه نیز در حفظ گرما اثر دارد. برگ های بسیاری از گیاهان آلپی سبز پررنگ و تیره اند؛ هرچه رنگ آن ها تیره تر باشد، گرمای بیشتری جذب می کنند. هرچه جنگل ها در دارمرز۲ به توندرای آلپی جای می سپارند، درختان کوتاه تر و کوتاه تر می شوند، تا این که شکل منحصربه فردی به نام کرومهولتس۳ (واژۀ آلمانی به معنای «چوب کج و خمیده») را به خود می گیرند. گیاهان کرومهولتس گیاهان (معمولاً درختانِ) چوبی اند که نیروی باد غالب و همیشه وزان آن ها را خم می کند. این گیاهان از رشد بازداشته می شوند، خمیده، لاغر، و استخوانی می گردند و عموماً روی سطح زمین پخش می شوند. بسیاری از گیاهان آلپی می توانند در دماهای خیلی پایین رشد کنند (سوخت وساز کنند) و حتی گل بدهند (تکثیر شوند). به این منظور، یاخته هایشان بسیار کوچک و حاوی غلظت های بالایی از نمک های محلول اند. همین خاصیت، با پایین آوردن نقطۀ انجماد یاخته، آن را دربرابر یخ زدگی حفظ می کند؛ و این سازوکاری است که به کارکرد ضدیخ ها شباهت دارد. بعضی از این گیاهان، در هنگام تنفس، می توانند گرمای کافی برای ذوب کردن یخ محیط پیرامونی تولید کنند. به علت محدودیت ترکیب فضا و آب مفید برای حیات در کوهستان ها، فقط معدودی از جانوران می توانند در این مکان ها زیست کنند. این جانوران غالباً نیاز دارند با شرایط سردِ جانکاه حاکم در کوهستان ها سازگاری ویژه ای برقرار کنند، اگرچه، برخلاف گیاهان، تحرک دارند و می توانند در پاسخ به نوسانات زیست محیطی به مکان های مختلف نقل مکان کنند. تمامی انواع جانوران جز خزندگان و دوزیستان می توانند در قلۀ کوه ها به سر برند. روابط بوم شناختی میان جانوران ساکن در قلۀ کوهستان در مقایسه با روابط بوم شناختی در میان حیوانات ساکن مناطق پایین تر کوهستان نسبتاً ساده و بسیار بی ثبات است، زیرا شبکه های غذایی در توندرای قطبی از شکارگران، مصرف کنندگان، و تولیدکنندگان اولیۀ کم شمارتری برخوردارند. به طور کلی، سرمای کوهستان عامل محدودکننده ای برای حیوانات بزرگ تر نیست. اکثر آن ها را پشم و چربی شان به خوبی عایق پوش می کنند. جانوران به چندین راه می توانند با سرما به مقابله برخیزند: از طریق مهاجرت، زمستان خوابی، یا پناه گرفتن در زیر زمین یا برف. اکثر جانوران بزرگ کوهستانی، مانند قوچ شاخ بلند۴ و گوزن شمالی۵، در پاییز به ارتفاعات پایین تر و در بهار به عرض های بالاتر کوچ می کنند. این حرکت برای جست وجوی خوراک مانع از فزون چری در هر مکان خاصی می شود. سنجاب زمین زیست۶ زمستان را در خواب زمستانی سپری می کند. این حیوان در سرتاسر تابستان و پاییز به حدّ افراط غذا می خورد تا چربی ذخیره کند، آنگاه به علفزار یا نقبی زیرزمینی، پوشیده از پشم، پناه می برد، و در همان جا دمای بدنش بین هشت تا دَه درجۀ سانتی گراد می ماند. به این ترتیب سوخت وساز این جانور به نحو فاحشی افت می کند، به گونه ای که انرژی انباشته و ذخیره شده در بدنش با کُندی بسیار مصرف می شود. موش صحرایی۷ زمستان را در زیر پوشش عایق کنندۀ برف با تحرک و فعالیت سپری می کند، و می تواند در آن جا برای بقایش خوراک و آب کافی گرد آورد. یکی از پستانداران ناحیۀ بالای دارمرز، یعنی بز کوهستان های راکی، نه کوچ می کند، نه زمستان خواب است، و نه نقب می زند. این حیوان یک پسمانده خوار کارآمد گیاهان است؛ دستگاه گوارش آن می تواند عملاً همۀ مواد غذایی قابل دسترس را از خوراک خود بیرون بکشد و به مصرف برساند. تنها معدودی از حیوانات دیگر و برخی از بی مهرگان و معدودی از پرندگان جان سخت و قوی یافت می شوند که قادرند حتی روزهای ملایم زمستانی در بالای دارمرز را تاب آورند. جانوران معیّنی می توانند در ارتفاعات بسیار بالا زیست کنند. عنکبوت های جهنده۸، بلندنشین ترین موجود زندۀ شناخته شده، در ارتفاع ۶,۷۰۰متری در کوه اورست مشاهده شده است. این جانوران حشرات و بندپایان کوچک را شکار می کنند و این ها نیز به نوبۀ خود از قارچ ها و پوشش گیاهی پوسیده و در حال فساد تغذیه می کنند.
tuftedtimberlineKrummholzbighorn sheepelkground squirrelvoleJumping Spiders
wikijoo: حیات_کوهستانی