حکومت مطلقه

حُکومت مُطلَقِه (absolutism)
هر نظام حکومتی که در آن قدرت حاکم یا حاکمان نامحدود است و تابع هیچ کنترل یا نظارت قانونی نیست. اصل پادشاهی مطلقه در اروپا، که براساس نظریۀ پیشین حکومت مطلقۀ پاپ بود و از سوی خدا اعطا می شود (حق الهی پادشاهان)، طی قرن های ۱۷ و ۱۸ در اروپا به صورت گسترده ای برقرار بود. پادشاهی مطلقه با پادشاهی مشروطه یا محدود، که در آن اختیارات حاکم تعیین و مشخص شده، در تضاد است. برای پادشاهی مطلقه یا استبدادی نمی توان هیچ توجیه نظری عرضه کرد. اما اگر ادعا شود که این حکومت مفید است، می توان چنین توجیه کرد که حاکم یا به معرفت ذاتی دسترسی دارد، یا از سوی قدرتی متعالی حمایت می شود. در جمهوری افلاطون به فیلسوف ـ شاه باید قدرت مطلق اعطا شود، زیرا فقط فیلسوف آموزش دیده علم و خرد کافی برای حکومت کردن دارد؛ او شبان گلۀ بشر است. ارسطو در سیاست با انتقاد از خط مشی پدرمآبانۀ افلاطون، می گوید: همانندانگاری های گله و خانواده با حکومت مدنی چندان منطقی نیست.
مسیحیت و پادشاهی مطلقه. سلطۀ مسیحیت، حکومت مطلقه را به منزلۀ حکومتی مورد تأیید خداوند یا کلیسا، در حکم نمایندۀ خدا در زمین، توجیه می کند. مارسیلیوس پادوئایی و ویلیام اُکامی در اوایل قرن ۱۴م از نظریۀ قدرت مطلق پاپی انتقاد کردند. اما به این انتقاد توجهی نشد و نظریۀ حکومت مطلقۀ پاپ، نخستین الگوی نظریۀ حکومت مطلقۀ سلطنتی قرن ۱۶ شد. بنا به نظر ماکیاولی در شهریار رئیس حکومت نه بحق، بلکه در صورت تمایلِ خویش، فعال مایشاء است؛ با این حال به عقیدۀ او ثبات کشور فقط در صورتی میسر است که حاکم بر طبق قانون و با احترام به حقوق و حق مالکیت رعایا رفتار کند. نظریۀ او را تصویری واقعی از حیات سیاسی خانمان برانداز دولت ـ شهرهای ایتالیایی قرن ۱۶ دانسته اند.
قرن ۱۶. در این قرن، مسئلۀ حکومت مطلقۀ سلطنتی در انگلستان مطرح نبود؛ زیرا در دوران حکومت استبدادی تئودورها، قدرت شاه تهدیدی جدی محسوب نمی شد. با این حال، نظریۀ حکومت مطلقه در دوران استوارت ها اهمیت یافت. با وجود این، آزار و اذیت های مذهبی در فرانسه موجب شد تا برخی از نویسندگان پروتستان، مانند فرانسیس هاتمن، در مشروعیت حکومت مطلقه تردید کنند. برطبق عقیدۀ آنان، حاکم خادم جامعه است، نه ارباب آن. درعین حال، بلارمینۀ یَسوعی از قدرت معنوی پاپ در مقابل قدرت فزایندۀ پادشاهی های ملی خودکامه دفاع کرد. به عقیدۀ او، پادشاهان قدرتی غیردینی دارند و فقط پاپ قدرت خود را بی واسطه از خدا دارد.
قرن ۱۷. در این قرن، هابز از قدرت مطلقۀ حکومت، «آن لویاتان بزرگ» به منزلۀ پیش شرط نظم و آزادی در جامعه دفاع کرد. دولت درنتیجۀ قرارداد اختیاری اولیه میان اعضای جامعه پدید می آید، اما این قرارداد برای حاکم الزام آور نیست. هابز، که در بحبوحۀ جنگ داخلی انگلستان زندگی کرده بود، می بایست بین حاکم مستبد یا از هم پاشیدن جامعه یکی را انتخاب می کرد. نظریۀ او با حکومت پارلمانی تا جایی سازگار بود که حکومت قوی باشد. هابز در میان متفکران مطلق گرا تقریباً یگانه کسی بود که اعتقاد داشت منافع حکومت خودکامه باید بی واسطه به افراد تعلق گیرد؛ ارادۀ عمومی یا در اصطلاح رایج، منافع عمومی، از نظر او ساخته و پرداختۀ قدرت تخیل بود. هابز طی جنگ داخلی انگلستان به فرانسه گریخت و گفته می شود که لوئی چهاردهم، که در زمان اقامت او در فرانسه پادشاه این کشور شد، الگوی حاکم مطلق گرا بوده است.
قرن ۲۰. مشخصۀ مطلق گرایی غیرعقلانی هیتلر و موسولینی، آرمانی کردن رهبر و گروه قومی بود: «هرچه رهبر می گوید برای ملت خوب و مفید است». مطالعۀ حکومت های مطلق گرای دهه های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ در آلمان، ایتالیا، و شوروی شباهت های خاصی را نشان می دهد، که برجسته ترین آن ها عبارت اند از نظارت اساسی حیات اقتصادی؛ سرکوبی آزادی بیان و مخالفت سیاسی، کیش شخصیت، و نظارت پلیسی حزب حاکم.
حکومت مطلقۀ شرقی. در تاریخ مشرق زمین حکومت مطلقه، غالباً به شکل سلطنت استبدادی یا در قالب دینی (خلافت) و در قرن بیستم به صورت حاکمیت ایدئولوژیک (کشورهای کمونیستی) حکومت تک حزبی (رژیم های بعثی عراق و سوریه) یا نظامی (برمه) پیشینه دارد و متفکران غربی از «استبداد شرقی» سخن گفته اند. آشنایی شرقیان با افکار جدید اندیشمندان غربی از قرن ۱۸ به بعد و حتی روش های حکومت های استعماری در مشرق زمین (استعمار هند به وسیلۀ بریتانیا) سبب جنبش ها و تحولاتی در شرق شد که اصلاحات دوران میجی در ژاپن، انقلاب مشروطۀ ایران و تنظیمات در ترکیۀ عثمانی از آن جمله بود. هرچند در ژاپن و هندوستان آن هم پس از جنگ جهانی دوم، وضع قوانین اساسی فقط تأثیر ظاهری داشت و سلاطین و حاکمان اقتدار مطلقۀ خود را، با تغییراتی جزیی حفظ کردند. حکومت صدام حسین در عراق، حافظ اسد در سوریه و طالبان در افغانستان نمونه ای از این گونه حکومت های مطلقه است.