حوضه آبریز محدوده ای است که رواناب ناشی از بارندگی در همهٔ نقاط آن در یک نقطهٔ مشخص جمع آوری می شود. مرز میان دو حوضه خط الرأس نامیده می شود که می تواند یک رشته کوه یا یک تپهٔ کوتاه باشد. بر پایهٔ مطالعات انجام شده، ایران به ۶ حوضه آبریز اصلی تقسیم شده است:
... [مشاهده متن کامل]
• حوضه آبریز دریای خزر
• حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان
• حوضه آبریز دریاچه ارومیه
• حوضه آبریز فلات مرکزی
• حوضه آبریز مرزی شرق
• حوضه آبریز قره قوم
دو خط الرأس عمدهٔ ایران، رشته کوه های البرز و زاگرس هستند که حوضهٔ فلات مرکزی را از حوضه های دریای مازندران، خلیج فارس و دریای عمان و دریاچه ارومیه جدا می کنند. خط الرأس دیگر، کوه های کم ارتفاع شرقی است که جداکنندهٔ حوضه های مرزی شرق، قره قوم، فلات مرکزی و خلیج فارس و دریای عمان از یکدیگر است. حوضهٔ دریاچهٔ ارومیه نیز حوضهٔ بسته ای است که بین حوضه های دریای مازندران و خلیج فارس و دریای عمان قرار گرفته است.
تقسیم بندی حوضه های آبریز ایران، نخستین بار در سال ۱۳۳۵ در بنگاه مستقل آبیاری با همکاری سازمان جهانی خوار و بار و کشاورزی انجام شد. در سال های بعد، تقسیم بندی حوضه ها توسط سازمان های گوناگون با اهداف متفاوت صورت گرفت که دسترسی به آمار و اطلاعات منابع آب را دچار مشکل کرد. از این رو در سال ۱۳۷۰ «کمیته تقسیم بندی و کدگذاری حوضه های آبریز و محدوده های مطالعاتی» در سازمان تحقیقات منابع آب برای تهیهٔ سیستم واحد و یکسان برای تقسیم بندی تشکیل شد. در اردیبهشت ۱۳۷۷ کمیته ای برای دریافت نظرات کارشناسی و بازنگری در گزارش و نقشه ها تشکیل شد و پس از تعیین مساحت با نرم افزارهای رایانه ای، آخرین اصلاحات در سال ۱۳۸۱ به انجام رسید. نشریه ۲۸۲ - الف در دی ۱۳۸۳ با عنوان «دستورالعمل و ضوابط تقسیم بندی و کدگذاری حوضه های آبریز و محدوده های مطالعاتی در سطح کشور» به چاپ رسید. در دی ۱۳۸۹ پروژه تدقیق مرز محدوده های مطالعاتی انجام شد و اصلاحات انجام شده در سال ۱۳۹۱ با عنوان نشریهٔ ۳۱۰ منتشر شد.
مساحت تحت پوشش حوضه های آبریز ایران
در تقسیم بندی کنونی ایران به ۶ حوضهٔ آبریز اصلی ( درجه ۱ ) و ۳۰ حوضهٔ آبریز فرعی ( درجه ۲ ) تقسیم می شود. حوضه های درجه ۲ نیز به حوضه های کوچک تر تقسیم می شوند. برای کدگذاری از سیستم ده دهی استفاده می شود و تعداد تقسیمات در هر مرحله حداکثر ۹ است. تقسیم حوضه های درجه ۱ به درجه ۲ به صورتی انجام شده است که هر حوضه شامل رودها و مسیل هایی باشد که به یک پایانه ختم می شوند ( مانند دریاچه نمک ) یا دارای ویژگی های مشترکی هستند ( مانند رودخانه های بین سفیدرود و هراز ) . در این مرحله، دو حوضه اصلی قره قوم و دریاچه ارومیه که این شرایط را دارا بودند، به حوضه های درجه ۲ تقسیم نشدند. در حوضه های رودخانه های منتهی به یک یا چند پایانه، کدگذاری از شمال غربی آغاز می شود و به صورت پادساعتگرد ادامه می یابد. تا حد امکان مرزهای آبخوان در تقسیم بندی حوضه ها در نظر گرفته شده است. اولویت درجهٔ حوضه از چپ به راست است.
... [مشاهده متن کامل]
• حوضه آبریز دریای خزر
• حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان
• حوضه آبریز دریاچه ارومیه
• حوضه آبریز فلات مرکزی
• حوضه آبریز مرزی شرق
• حوضه آبریز قره قوم
دو خط الرأس عمدهٔ ایران، رشته کوه های البرز و زاگرس هستند که حوضهٔ فلات مرکزی را از حوضه های دریای مازندران، خلیج فارس و دریای عمان و دریاچه ارومیه جدا می کنند. خط الرأس دیگر، کوه های کم ارتفاع شرقی است که جداکنندهٔ حوضه های مرزی شرق، قره قوم، فلات مرکزی و خلیج فارس و دریای عمان از یکدیگر است. حوضهٔ دریاچهٔ ارومیه نیز حوضهٔ بسته ای است که بین حوضه های دریای مازندران و خلیج فارس و دریای عمان قرار گرفته است.
تقسیم بندی حوضه های آبریز ایران، نخستین بار در سال ۱۳۳۵ در بنگاه مستقل آبیاری با همکاری سازمان جهانی خوار و بار و کشاورزی انجام شد. در سال های بعد، تقسیم بندی حوضه ها توسط سازمان های گوناگون با اهداف متفاوت صورت گرفت که دسترسی به آمار و اطلاعات منابع آب را دچار مشکل کرد. از این رو در سال ۱۳۷۰ «کمیته تقسیم بندی و کدگذاری حوضه های آبریز و محدوده های مطالعاتی» در سازمان تحقیقات منابع آب برای تهیهٔ سیستم واحد و یکسان برای تقسیم بندی تشکیل شد. در اردیبهشت ۱۳۷۷ کمیته ای برای دریافت نظرات کارشناسی و بازنگری در گزارش و نقشه ها تشکیل شد و پس از تعیین مساحت با نرم افزارهای رایانه ای، آخرین اصلاحات در سال ۱۳۸۱ به انجام رسید. نشریه ۲۸۲ - الف در دی ۱۳۸۳ با عنوان «دستورالعمل و ضوابط تقسیم بندی و کدگذاری حوضه های آبریز و محدوده های مطالعاتی در سطح کشور» به چاپ رسید. در دی ۱۳۸۹ پروژه تدقیق مرز محدوده های مطالعاتی انجام شد و اصلاحات انجام شده در سال ۱۳۹۱ با عنوان نشریهٔ ۳۱۰ منتشر شد.
مساحت تحت پوشش حوضه های آبریز ایران
در تقسیم بندی کنونی ایران به ۶ حوضهٔ آبریز اصلی ( درجه ۱ ) و ۳۰ حوضهٔ آبریز فرعی ( درجه ۲ ) تقسیم می شود. حوضه های درجه ۲ نیز به حوضه های کوچک تر تقسیم می شوند. برای کدگذاری از سیستم ده دهی استفاده می شود و تعداد تقسیمات در هر مرحله حداکثر ۹ است. تقسیم حوضه های درجه ۱ به درجه ۲ به صورتی انجام شده است که هر حوضه شامل رودها و مسیل هایی باشد که به یک پایانه ختم می شوند ( مانند دریاچه نمک ) یا دارای ویژگی های مشترکی هستند ( مانند رودخانه های بین سفیدرود و هراز ) . در این مرحله، دو حوضه اصلی قره قوم و دریاچه ارومیه که این شرایط را دارا بودند، به حوضه های درجه ۲ تقسیم نشدند. در حوضه های رودخانه های منتهی به یک یا چند پایانه، کدگذاری از شمال غربی آغاز می شود و به صورت پادساعتگرد ادامه می یابد. تا حد امکان مرزهای آبخوان در تقسیم بندی حوضه ها در نظر گرفته شده است. اولویت درجهٔ حوضه از چپ به راست است.
