حفص الفرد

[ویکی فقه] حَفْصُ الفَرد، متکلم مصری قرن دوم می باشد.
کنیه او را ابوعمرو و ابویحیی ذکر کرده اند. سال ولادت و وفاتش معلوم نیست. گفته اند که در مصر (احتمالا بین سالهای ۱۸۸ تا ۱۹۵) با شافعی مناظره کرد و شافعی او را، به سبب اعتقاد به مخلوق بودن قرآن، کافر شمرد و «المنفرد» لقب داد. حفص سپس به بصره رفت و در مجلس ابوالهُذَیلِ عَلّاف، متکلم مشهور معتزلی، حاضر شد. پس از مناظره هایی با او بر سر جبر و قَدَر، در ۲۰۳ به مصر بازگشت. ابوالهذیل و حفص الفرد کتابهایی در رد یکدیگر نوشتند. اختلاف این دو ممکن است به سبب نارضایی حفص از موضع ابوالهذیل باشد، زیرا ابوالهذیل برخلاف ضِراربن عمرو (متوفی ح۱۹۰)، استاد سابقش که از اعتزال به جبر گرایید، مدافع اختیار انسان بود. .

اندیشه های حفص
اندیشه های حفص در موارد بسیاری شبیه به آرای ضِرار است و در بسیاری منابع آن ها را در کنار هم ذکر کرده اند. شهرستانی حتی ضراریه را پیروان حفص الفرد خوانده است. مجموع این داده ها، سخن ابن ندیم را توجیه می کند که گفته است حفص در آغاز معتزلی بود و سپس به خلق افعال معتقد شد و همچون حسین بن محمد نَجّار از بزرگان مجبّره بود. ابن مرتضی حفص را از بزرگان عانِدیه، پیروان ابوالفضل عاند کَرّامی، که آنان نیز اهل جبر بودند، شمرده است.

اندیشه های دیگری از حفص
جز اعتقاد به خلق افعال، اندیشه های دیگری نیز از حفص در کتابهای کلام و فرق ذکر شده، از جمله این اندیشه جبری که اراده خدا بر دو نوع است: اراده ای که صفت ذات خداست و هر چیز ماسوای ذات الهی متعلَّق آن قرار می گیرد، خواه آن چیز فعل خدا باشد خواه فعل مخلوقات؛ و اراده ای که صفت فعل خداست و غیر از اوست و عبارت است از امر او به طاعت. درباره رؤیت، از او نقل کرده اند که خدا به چشم دیده نمی شود و در روز قیامت خدا حس ششمی برای ما می آفریند تا با آن او را درک کنیم. نیز گفته اند او بر آن بوده است که خدا ماهیتی دارد که هیچ کس جز خودش آن را نمی شناسد. همچنین او در مقابل نظریه مداخله نَظّام ــکه مبنی بر نفی ترکیب جسم از اجزای لایتجزا بودــ از مفهوم مجاورت استفاده می کرده است، به این شرح که اعراضِ مجتمع در اجسام در لطیف ترین حد مجاورت با یکدیگر قرار دارند.

آثار حفص الفرد
...