حطمه

[ویکی اهل البیت] یکی از نامهای دوزخ در قرآن «حُطَمه» است.
حطمه، صیغه مبالغه است از مادّه «حطم» به معنای در هم شکستن. از این رو به سالهای قحطی، «حُطْمه (بر وزن لقمه)» گفته می شود زیرا همه چیز را در هم می شکند. نیز به محلی از اطراف کعبه که میان حجرالأسود و درِ خانه واقع شده «حطیم» گفته می شود؛ زیرا در اثر ازدحام و فشار مردم، گویا استخوان ها در هم می شکند.
ابن فارس در این باره آورده است: الحاء والطاء والمیم أصل واحد و هو کسر الشیء. یقال: حطمت الشیء حطما: کسرته... و الحطمة: السنة الشدیدة، لأنّها تحطم کلّ شیء.
ح ط م، یک ریشه است و آن شکستن چیزی است. گفته می شود: «حطمتُ الشی ء حطما»، یعنی: آن را شکستم. حُطمه به معنای قحطی شدید است؛ چون همه چیز را در هم می شکند. بنابراین نامگذاری دوزخ به «حُطمه» بدین جهت است که آتش دوزخ، همه چیز را در هم می شکند و متلاشی می سازد.
واژه «حطمه» دو بار در سوره همزة تکرار شده است. قرآن در توضیح این نام، اوّلاً برای تصویر مبالغه و بیان عظمت آن، «نار (آتش)» را به «اللّه» اضافه می کند و ثانیاً از ویژگیهای آن می گوید که: آتشی است که نه تنها ظاهر جسم بلکه جان و دل را هم می سوزاند: «وَ مَآ أَدْرَاکَ مَا الْحُطَمَةُ × نَارُ اللَّهِ الْمُوقَدَةُ × الَّتِی تَطَّلِعُ عَلَی الْأَفْئدَةِ»؛ و تو چه می دانی «حطمه» چیست؟! آتش برافروخته خداوند است که به دلها می رسد.
این بیان مؤیّد آن است که در کاربرد واژه «حطمه» برای دوزخ معنای لغوی آن مورد توجه بوده؛ چرا که آتش دوزخ تا اعماق جان انسانِ تبهکار نفوذ می کند و آن را در هم می شکند. در حدیثی آمده است که آتش دوزخ علاوه بر این که دوزخیان را به شدت در هم می شکند و خرد می کند، خودِ پاره ها و توده های آتش نیز یکدیگر را در هم می شکنند.
متن حدیث چنین است: «تُعرَضُ لِلنّاسِ جَهَنَّمُ کَأَنَّها سَرابٌ یَحطِمُ بَعضُها بَعضا». دوزخ، چونان سرابی که شعله های آن بر یکدیگر فرومی کوبند، بر مردم نمایان می شود.
سید رضی در توضیح این حدیث می گوید: این گفته، مَجاز است زیرا منظور پیامبر خدا ـ که درود و سلام بر او باد ـ شدت شعله و در هم پیچیدن زبانه اش است، چنان که گویی بخشهایی از آن، بخشهای دیگر را در هم می کوبد یعنی خرد می کند و می شکند. «حَطْم» به معنای شکستن است. احتمال هم دارد که مراد این باشد که جهنم تن عذاب شوندگان را در هم می شکند و آنها را جزئی از جهنم قرار می دهد زیرا آنان مدام در آن ماندگارند و از آن بیرون نمی آیند.