حسن بن حارث خوارزمی حبوبی

[ویکی فقه] حُبوبی، ابوعلی حسن بن حارث خوارزمی، ریاضی دان، فقیه و قاضی ایرانی فعال در نیمه دوم سده چهارم بود.
نام و نسب و نسبت وی در متون، مختلف است.در آغاز نسخه ای از کتاب الاستقصاء وی در کتابخانه آستان قدس رضوی، نام مؤلف «ابوعلی الحسن بن حرب الحُبوبی» آمده که احتمالا حرب، مُصَحّفِ حرِث (حارث) است.در نسخه دیگری از این اثر در همین کتابخانه، در موضع مشابه، «الحسن بن الحرث الخیوقی» آمده، اما به نظر می رسد در اصل «الحبوبی» بوده و بعدها فرد دیگری آن را به «الخیوقی» (منسوب به خیوه، شهری در نزدیکی خوارزم قدیم) تغییر داده است.نسبت حبوبی در فهرست کتابخانه نیز به صورت خیوقی ثبت شده است. همچنین در نسخه ای خطی از استخراج الاوتار ابوریحان بیرونی (کتابخانه دانشکده لیدن، ش ۱۰۱۲)، از ابوعلی یک بار به صورت «قاضی ابی علی الحسین بن الحرث الحبوبی» و هشت سطر پایین تر به صورت الجنوبی یاد شده است درنتیجه سوترــکه نخست با استناد به نسخه شماره ۹۸۶ کتابخانه بودلین دانشگاه آکسفورد، نام او را حسن بن حارث حَبوبی خوانده بودــ در ترجمه آلمانی استخراج الاوتار صورت حسین بن حارث جنوبی را با تردید پذیرفت.فلوگل نیز، در تصحیح کشف الظنون حاجی خلیفه ، ضبط جنوبی را بر حبوبی ترجیح داده است.(که در متن «حبوبی» آمده است) اما با توجه به نسخه ای از نامه ابوالوفای بوزجانی به حبوبی، که در آن وی را «الفقیه ابوعلی الحسن بن حارث الحبوبی» خطاب کرده است و نیز ذکر نام وی در کهن ترین نسخه مفتاح الحساب غیاث الدین جمشید کاشانی با عنوان «ابی علی الحسن» یا «ابی الحسن» بن الحارث حبوبی، پژوهشگران ضبط حُبوبی را بر دیگر صورت ها ترجیح داده اند.
خاستگاه حبوبی
درباره خاستگاه حبوبی اطلاعی نیست، جز آن که در نسخه های الکامل ابن اثیر، در ضمن حوادث سال ۲۷۹، از رباطی در نزدیکی شهر خوارزم به نام حبوبه/ جبوه/ حیوه یاد شده است و چه بسا صورت اصلی آن حبوبه، و حبوبی منسوب بدانجا باشد، هرچند که مصححان الکامل غالبآ صورت جبوه را بر دو صورت دیگر ترجیح داده اند درباره زندگی وی آگاهی چندانی در دست نیست.
دوره فعالیت های علمی
براساس برخی شواهد و قراینی چون نامه نگاری هایش با بوزجانی و نیز ذکر اثبات هایی از وی در استخراج الاوتار، به احتمال بسیار دوره فعالیت های علمی او نیمه دوم سده چهارم بوده است.بروکلمان و برخی فهرست نگاران ــبا استناد به این که در آغاز برخی نسخه های الاستقصاء حبوبی (از جمله نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ش ۵۲۳۹) از اهدای این کتاب به آتسز خوارزمشاه (حک: ۵۲۱ـ۵۵۱) سخن به میان آمده است ــ حبوبی را، به اشتباه، از دانشمندان سده ششم دانسته اند؛ اما در برخی دیگر از نسخ الاستقصاء، نام خوارزمشاهی که حبوبی اثر خود را به وی تقدیم کرده، ذکر نشده و پیداست که واژه «آتسز» از افزوده های کاتبان است.
تألیف رساله ای به نام ابوالحسن
...