حرکت در وضع

[ویکی فقه] وضع در لغت به معنای وضعیتی است که یک شیء دارد. در اصطلاح فلسفی عبارتست از هیئتی که از نسبت اجزای یک شیء به یکدیگر و نسبت مجموع اجزای آن با خارج پدید می آید و حرکت وضعی ، حرکتی است که در آن، نسبت اجزای شیء با اجزای مکانش تغییر بکند.
وقوع حرکت در مقوله وضع ، امر روشنی است؛ مانند حرکت کره بر محور خود و به دور خود. زیرا وقتی کره به دور خود می چرخد، نسبت نقطه ای که بر سطح آن فرض می شود به خارج آن، به تدریج و به طور پیوسته تغییر می کند و این تغییر تدریجی اجزای کره به خارج، موجب می گردد که وضع کره نیز تغیر کند. این نوع از حرکت، پیش از ابوعلی سینا ، ناشناحته بود و آنرا از انواع حرکات انتقالی (حرکت در این) به شمار می آوردند و بوعلی سینا اولین فیلسوفی بود که حرکت وضعی را حرکتی مستقل از حرکت انتقالی اعلام کرد. پس از او، فلاسفه اسلامی این بحث را به عنوان یکی از حرکات مطرح کردند و در مورد آن به بحث پرداختند. هر چند هنوز عده ای، این حرکت را از نوع حرکت انتقالی و اینی می دانند.
اقسام حرکت وضعی
حرکت وضعی یا ارادی است؛ مثل حرکت ارادی انسان به دور خود یا غیر ارادی، مثل حرکت کره به دور خود. حرکت غیر ارادی هم به حرکت طبیعی و قسری تقسیم می شود؛ زیرا این حرکت، یا به مقتضای طبیعت شیء است یا در اثر نیروی جبری از بیرون پدید آمده است. البته حرکت قسری نیز، خواه مستند به نیروی مجبور کننده باشد و خواه به شیء مجبور شده (مقسور)، بالاخره از طبیعت جسم صادر می شود. پس هر حرکتی، مستند به طبیعت می باشد و بر این اساس، طبیعت به عنوان مبدا فاعلی برای حرکت اجسام، معرفی شده است. یعنی هر حرکتی، مبدا میلی دارد که یا از خواص طبیعت جسم است و یا به واسطه تاثیر طبیعت دیگری در آن پدید می آید.
دیدگاه فلاسفه درباره حرکت مکانی
حرکت وضعی از حرکت مکانی مستقل است و اصلا حرکت مکانی (اینی)، است که به حرکت وضعی باز می گردد و این در واقع داخل در مقوله وضع است؛ زیرا وضع عبارتست از هیئتی که از نسبت اجزای یک شیء به یکدیگر و نسبت مجموع اجزای آن به خارج پدید می آید و "این" عبارتست از هیئتی که از نسبت مجموع اجزای شیء به مکان پدید می آید و قید خارج که در تعریف مقوله وضع آمده است شامل مکان که در تعریف مقوله این آمده است نیز می گردد. بنابراین می توان گفت که این در مقوله وضع مندرج است و قسمی از آن به شمار می رود. در مقابل، عده ای معتقدند که حرکت مکانی اصالت دارد و حرکت اینی به آن باز می گردد؛ زیرا هرچند در حرکت وضعی، مکان کل جسم تغییری نمی یابد ولی اجزای جسم متحرک، تدریجا جابه جا می شود و مثلا جزیی که در سمت راست واقع شده به سمت چپ می رود و یا جزیی که در بالا واقع شده به پایین می آید. البته فلاسفه در رد این قول به حرکت افلاک استناد می کنند که مکان ندارد ولی در عین حال دارای حرکت است، پس حرکت آنرا نمی توان حرکت مکانی و اینی دانست. فلاسفه، حرکت اینی و مکانی را متقدم بر سایر حرکات و با دوام ترین نوع از حرکات می دانند؛ چون با توجه به اینکه حرکات کمی و کیف در مکان انجام می شوند و حرکت مکانی نیز قسمی از حرکت وضعی است، پس حرکت وضعی بر همه حرکات تقدم دارد و چون مصداق این حرکت (حرکت در افلاک) از ازل بوده و تا ابد ادامه خواهد داشت پس این حرکت بادوام ترین نوع از حرکات است.