[ویکی نور] حرفی از هزاران که اندر عبارت آمد خاطرات حاج محمد تقی جورابچی وقایع تبریز و رشت 30 1324هـ.ق. «حرفی از هزاران که اندر عبارت آمد»، عنوان کتاب تاریخی است که به خاطرات حاج محمدتقی جورابچی، تاجر دوران مشروطه می پردازد. در این اثر وقایع شهرهای رشت، تبریز و تهران در طول سال های 1324- 1330ق بسیار برجسته شده، چرا که رویدادهای دوران مشروطه را دربرمی گیرد و آن زمان این سه شهر به لحاظ اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بسیار پراهمیت بوده اند. دکتر علی قیصری نیز مقدمه کاملی بر کتاب نوشته است.
کتاب، مشتمل بر پیش گفتار، متن خاطرات و پیوست است. در پیش گفتار ارزشمند کتاب، علی قیصری کتاب را مورد مطالعه قرار داده است. نویسنده خاطرات خود را با مقدمه ای در خلقت انسان و مقصود آفرینش آغاز و پس از شرح سوابق و اولاد خانواده جورابچی، به صورت سالانه خاطرات را نقل می کند، با این توضیح که سال 1324 و 1325ق با هم ذکر شده است. نویسنده انگیزه اش از نگارش کتاب را گزارش حوادث اجتماعی و سیاسی مورد مشاهده و ثبت اطلاعات مربوط به خاندانش برای اخلاف و آیندگان دانسته است.
تجار نقش مهمی در جنبش مشروطه خواهی ایران داشتند و شماری از آنان طی سال های 1324-1330ق از حمایت خود نسبت به هواداران و مجاهدان جنبش مشروطه فروگذاری نکردند. برخی از بازرگانان به نهضت مشروطه خواهی کمک های مالی نمودند؛ مانند حمایت از روزنامه های مشروطه خواه، تأمین پول برای خرید اسلحه یا حمایت از بست نشینی در سفارت انگلیس در تابستان 1324ق.
خاطرات حاج محمدتقی جورابچی؛ از این جمله است. از خلال این خاطرات آشکار می شود که اگر چه انقلاب مشروطیت رخدادی مهم بوده است؛ اما تنها عامل دغدغه بازرگانان نبوده است و کلیت زندگی روزمره ایشان را دربر نمی گرفته و تحت الشعاع قرار نمی داده است. افزون بر این به خوبی می توان دریافت که مجاهدان مشروطه، علما، و روشنفکران تنها بازیگران انقلاب نبوده اند. اگر چه بسیاری از بازرگانان خود مشروطه خواه بودند و در برخی مواقع میانه میدان انقلاب نقشی مؤثر بازی می کرده اند؛ اما زندگی ایشان در این مقطع صرفاً به دغدغه های سیاسی - ملی اختصاص نیافته بود و تجارت و مسائل شخصی، همچنان مشغله نیرومندی برای ایشان بوده است. خاطرات جورابچی در اصل برای دست به دست شدن میان حلقه ی خصوصی خانواده یا محض اطلاع بستگان نسبی خاندان نوشته شده بود. زمان نگارش این خاطرات همزمان با تنش و قیام علیه سلطنت مطلقه و درگیری با دخالت های امپریالیستی روسیه و بریتانیا در ایران است. این خاطرات نه تنها از نقطه نظر روابط خانوادگی، وضعیت اجتماعی و سیاسی شمال ایران در دوره ی انقلاب مشروطه و حضور قوای روس در ولایت آذربایجان در شمال غرب آگاهی بخش است، بلکه اطلاعات مفیدی درباره ی بازرگانی و تجارت فرامنطقه ای در این دوره به دست می دهد.
اگر چه خاطرات حاج محمدتقی جورابچی بر خانواده و تجارت متمرکز است؛ اما در برخی جاها در مورد جامعه هم حاوی اطلاعاتی است. او در خاطرات معمولا کوشیده است که از زندگی مردم مشاهدات منصفانه ای، به دست دهد و جایی هم برای پذیرش تفاوت ها باقی گذارد. در ملاحظه اوضاع بیشتر گزارش های اجتماعی نویسنده خاطرات درباره آشوب ها و تاثیر آن ها بر اجتماع است.
کتاب، مشتمل بر پیش گفتار، متن خاطرات و پیوست است. در پیش گفتار ارزشمند کتاب، علی قیصری کتاب را مورد مطالعه قرار داده است. نویسنده خاطرات خود را با مقدمه ای در خلقت انسان و مقصود آفرینش آغاز و پس از شرح سوابق و اولاد خانواده جورابچی، به صورت سالانه خاطرات را نقل می کند، با این توضیح که سال 1324 و 1325ق با هم ذکر شده است. نویسنده انگیزه اش از نگارش کتاب را گزارش حوادث اجتماعی و سیاسی مورد مشاهده و ثبت اطلاعات مربوط به خاندانش برای اخلاف و آیندگان دانسته است.
تجار نقش مهمی در جنبش مشروطه خواهی ایران داشتند و شماری از آنان طی سال های 1324-1330ق از حمایت خود نسبت به هواداران و مجاهدان جنبش مشروطه فروگذاری نکردند. برخی از بازرگانان به نهضت مشروطه خواهی کمک های مالی نمودند؛ مانند حمایت از روزنامه های مشروطه خواه، تأمین پول برای خرید اسلحه یا حمایت از بست نشینی در سفارت انگلیس در تابستان 1324ق.
خاطرات حاج محمدتقی جورابچی؛ از این جمله است. از خلال این خاطرات آشکار می شود که اگر چه انقلاب مشروطیت رخدادی مهم بوده است؛ اما تنها عامل دغدغه بازرگانان نبوده است و کلیت زندگی روزمره ایشان را دربر نمی گرفته و تحت الشعاع قرار نمی داده است. افزون بر این به خوبی می توان دریافت که مجاهدان مشروطه، علما، و روشنفکران تنها بازیگران انقلاب نبوده اند. اگر چه بسیاری از بازرگانان خود مشروطه خواه بودند و در برخی مواقع میانه میدان انقلاب نقشی مؤثر بازی می کرده اند؛ اما زندگی ایشان در این مقطع صرفاً به دغدغه های سیاسی - ملی اختصاص نیافته بود و تجارت و مسائل شخصی، همچنان مشغله نیرومندی برای ایشان بوده است. خاطرات جورابچی در اصل برای دست به دست شدن میان حلقه ی خصوصی خانواده یا محض اطلاع بستگان نسبی خاندان نوشته شده بود. زمان نگارش این خاطرات همزمان با تنش و قیام علیه سلطنت مطلقه و درگیری با دخالت های امپریالیستی روسیه و بریتانیا در ایران است. این خاطرات نه تنها از نقطه نظر روابط خانوادگی، وضعیت اجتماعی و سیاسی شمال ایران در دوره ی انقلاب مشروطه و حضور قوای روس در ولایت آذربایجان در شمال غرب آگاهی بخش است، بلکه اطلاعات مفیدی درباره ی بازرگانی و تجارت فرامنطقه ای در این دوره به دست می دهد.
اگر چه خاطرات حاج محمدتقی جورابچی بر خانواده و تجارت متمرکز است؛ اما در برخی جاها در مورد جامعه هم حاوی اطلاعاتی است. او در خاطرات معمولا کوشیده است که از زندگی مردم مشاهدات منصفانه ای، به دست دهد و جایی هم برای پذیرش تفاوت ها باقی گذارد. در ملاحظه اوضاع بیشتر گزارش های اجتماعی نویسنده خاطرات درباره آشوب ها و تاثیر آن ها بر اجتماع است.