حرج

[ویکی الکتاب] معنی حَرَجٍ: به زحمت افتادن - در تنگنا بودن
معنی جُنَاحَ: گناه - حرج -تنگنا - عدول کردن
تکرار در قرآن: ۱۵(بار)
تنگی. (صحاح، مجمع) راغب گوید: اصل آن محل جمع شدن شی‏ء است و از آن تنگی به نظر آمده لذا به تنگی و گناه حرج گفته‏اند . خدا نمی‏خواهد برای شما تنگی و زحمت پدید کند. این کتابی است که بر تو نازل شده در سینه ات از تنگی نباشد. گاهی آن را گناه معنی کرده‏اند نظیر این آیه آیه درباره جهاد است که ضعیفان و مریضان و ناداران از آن معافند در صورتیکه به خدا و رسول نیکخواه باشند. ولی بهتر است «حرج» را تنگی معنی کنیم یعنی بر اینان تنگی نیست و نمی‏گوئیم حتماً باید جهاد کنند ولی به خدا رسول خیرخواه باشند. همچنین است آیه 17 سوره‏فتح . حرج در اینجا اسم است به معنای تنگ و آن «ضَیِّقاً» را تأکید می‏کند یعنی سخت تنگ و تنگ تنگ. ذیل آیه این مطلب را روشن می‏کند زیرا اگر کسی را به هوا بالا ببریم در اثر کم شدن و تمام شدن اکسیژن سینه‏اش شدیداً تنگ شده و به خفقان خواهد افتاد. معنی آیه چنین می‏شود: هر که را خدا بخواهد اضلال کند سینه‏اش را کاملا تنگ می‏گرداند گوئی به شدّت در آسمان بالا می‏رود بعضی از بزرگان «حرج» را از «ضیقّاً» جدا کرده و گوید: «حَرَجاً کَاَنَّما یَصَعَّدُ فی السَّماءِ» بیان و نفسیر «ضیّقاً» است. به نظرم این احتمال چندان قوب نیست و «کَاَنَّما یَصَعَّدُ» به تنهائی مشبّه به کلام سابق است . در المیزان فرموده: ظاهر آیه درباره جعل حقّی برای مؤمنان است که می‏توانند از خانه‏های نزدیکان خود و رفیقان خود و از خانه‏های دیگر که اطمینان دارند به مقدار حاجت بخورند... و ذکر کور و لنگ و مریض برای آن است که قدرت بر کسب ندارند و گرنه فرقی میان آنها و غیر آنها نیست .