حدیث جنود عقل و جهل

[ویکی شیعه] حدیث جُنود عقل و جهل حدیثی اخلاقی از امام صادق(ع) است. در این حدیث که به روایت سماعة بن مهران آمده، امام صادق(ع) در جمعی از دوستان خود ضمن تشریح چگونگی آفرینش عقل و جهل برای هر کدام از عقل و جهل ۷۵ لشکر ذکر می کند که در برگیرنده بسیاری از فضائل و رذائل اخلاقی است. برخی مانند ملاصدرا، ملا صالح مازندرانی و امام خمینی حدیث را شرح کرده اند.
جنود عقل و جهل عنوان حدیثی اخلاقی و مفصل از امام صادق(ع) است که کلینی به عنوان اولین حدیث در کافی و شیخ صدوق در آثار حدیثی خود به نقل از سماعة بن مهران آن را آورده اند. در این حدیث امام صادق(ع) ضمن تشریح چگونگی آفرینش سپاهیان عقل و جهل، ۷۵ لشکر برای عقل و ۷۵ لشکر برای جهل بیان می کند که بسیاری از فضائل و رذائل اخلاقی را در برمی گیرد. امام در این حدیث از اصحابش می خواهد با شناخت جنود عقل و جهل مسیر هدایت را دریابند.
سماعة بن مهران نقل می کند که در جمع عده ای از دوستداران امام صادق(ع) در نزد امام سخن از عقل و جهل پیش آمد که امام ششم فرمود عقل و سپاهیانش و جهل و سپاهیانش را بشناسید تا هدایت یابید. سماعة می گوید به ایشان عرض کردم ما چیزی جز آنچه شما به ما بیاموزید چیزی نمی دانیم؛ پس امام شروع به سخن کرد و ابتدا به نحوه آفرینش عقل و جهل پرداخت. امام صادق(ع) عقل را اولین موجود روحانی که از سمت راست عرش و از نور خدا خلق شد، معرفی می کند که تابع فرمان خدا و مورد اکرام او بود؛ سپس نحوه خلق جهل را بیان کرد که از دریای شور ظلمت و سیاهی آفریده شد و از فرمان خدا سرکشی کرد و مورد لعنت خداوند قرار گرفت. جعفر بن محمد(ع) بعد از تشریح نحوه خلقت این دو موجود به شمارش سپاهیانی که خدا برای آن ها قرار داد می پردازد و برای هر کدام ۷۵ لشکر که ضد هم هستند بیان می کند. برخی از این جنود به شرح ذیل است: خیر وزیر عقل و شر وزیر جهل، ایمان در مقابل کفر، تصدیق حق در مقابل انکار حق، امید در مقابل ناامیدی، عدل و داد در مقابل ستم، خوش بینی در مقابل بدبینی، سپاس گزاری در مقابل کفران نعمت، توکل در مقابل آز و حرص، نرم دلی در مقابل سخت دلی، دانایی در مقابل نادانی، عفت و پارسایی در مقابل بی حیایی و هرزگی، فروتنی در مقابل تکبر، شکیبایی در مقابل بی تابی، گذشت در مقابل انتقام، وفاداری در مقابل پیمان شکنی، محبت در مقابل بغض و کینه، راستی در مقابل دروغ، رازداری در مقابل افشاگری، نماز در مقابل بی نمازی، مراعات حقوق والدین در مقابل نمک نشناسی، وقار در مقابل سبکی، استغفار در مقابل غرور، نشاط در مقابل سستی و... در انتهای حدیث امام ششم بعد از شمردن تک تک جنود عقل و جهل به اصحاب خود فرمود همه این لشکریان عقل فقط در پیامبر، جانشین وی و مؤمنی که دلش با خدا باشد جمع خواهد شد و دیگر دوستان ما برخی از این جنود را خواهند داشت.