حد کامل برهان

[ویکی فقه] حد کامل برهان یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای حد مرکب از دو جزء با رابطه علّی و معلولی است.
حد به لحاظ علیت یکی از اجزایِ حد نسبت به دیگری سه گونه است:۱. حد کامل برهان یا حد تام؛۲. حد مبدا برهان؛۳. حد نتیجه برهان.
← حد تام
برای مثال، غضب را به «جوشش خون دل برای اراده انتقام» تعریف کرده اند. این تعریف دو جزء دارد: «جوشش خون دل» و «اراده انتقام». جزء دوم، نتیجه ومعلول جزء اول است. با توجه به اجزای یاد شده سه گونه تعریف می توان از غضب ارائه کرد: ۱. هر دو جزء با هم ذکر شوند؛ مانند: «جوشش خون دل برای اراده انتقام» که آن را «حد کامل برهان» می گویند. ۲. تنها جزء دوم (علت) را بیاورند و بگویند: «غضب، اراده انتقام است» که آن را «حد مبدا برهان» می نامند. ۳. به جزء اول (معلول) اکتفا شود و بگویند: «غضب، جوشش خون دل است» که «حد نتیجه برهان» نامیده می شود. مثال دیگر؛ برای تعریف خسوف گفته اند: «خسوف، زوال نور ماه به سبب فاصله شدن زمین بین خورشید و ماه است». این، حد کامل برهان است و اگر بگویند: «خسوف، فاصله شدن زمین بین خورشید و ماه است، حد مبدا برهان است» و هر گاه گفته شود: «خسوف، محو شدن روشنی ماه است، حد نتیجه برهان خواهد بود».
وجه تسمیه
وجه اینکه این گونه معرف ها را حد کامل برهان، مبدا برهان و نتیجه برهان می گویند آن است که جزء دوم حد در برهان نیز حدوسط قرار داده می شود؛ بنابراین، برهان بر وجود شیء و حد معرف شیء هر دو در یک جزء شرکت دارند؛ مثلاً می گوییم: «فلانی اراده انتقام دارد و هر کس اراده انتقام داشته باشد خونش در جوشش است؛ نتیجه می دهد که خون فلانی در جوشش است» یا آنکه در مثال دوم می گوییم: «نور ماه زایل شده است و هر گاه نور ماه زایل شود زمین بین ماه و خورشید فاصله شده است؛ نتیجه می دهد که اکنون زمین بین ماه و خورشید فاصله شده است». اراده انتقام در مثال اول و زایل شدن نور ماه در مثال دوم بین حد و برهان مشترک است، زیرا هم جزء حد است و هم در برهان، حدوسط واقع شده است.
نکته
...