حایطالعجوز. [ ی ِ طُل ْ ع َ ] ( اِخ ) دیواری است بر کرانه نیل در مصر. احمدبن اسحاق گوید:آنرا زنی پیر در زمان قدیم بساخت و سبب آن بود که آن پیرزن یگانه پسری داشت که طعمه شیر شد پس پیرزن گفت دیواری خواهم کشید که درندگان را از رسیدن به نیل بازدارد و آن دیوار طلسم بود، و تمثال اقالیم را به هیئت و وزن و زی خویش و صورت مردمان و چارپایان و سلاحی که مردم آنجا دارند و راه هر اقلیم به مصر در آن تصویر کرد، و نیز گویند: این دیوار میان نوبه و صعید برای آن بنا شده است که مانع از هجوم مردم نوبة به صعید گردد و برخی گویند پادشاهان دستور ساختن این دیوار را به درازی سیصد فرسنگ دادند و عده ای گویند بین فرما تا اسوان سی روزه راه است تا بین ایشان و حبشیان حاجز باشد. قاضی ابوعبداﷲ قضاعی گوید: حائطالعجوز، از عریش تا اسوان زمین مصر را از شرق و غرب احاطه کرده است. دیگران گویند: چون خداوند فرعون را غرق کرد، در کشور مصر جز زنان و بردگان و مزدوران از اشراف و رجال کسی باقی نماند، و زنان اشراف را ناخوش بود که مردی از بردگان و مزدوران بپادشاهی نشیند، ناچار زنی بنام دلوکة دختر ریّا را بتخت مصر نشانیدند. او صاحب عقل و ذکاء و از خاندان اشراف بود و صد سال عمر داشت. ملکه ترسید که پادشاهان دیگر وقتی از کمی رجال مصر خبر یابند بر او حمله کنند. پس زنان اشراف را گرد آورده گفت : تاکنون هیچگاه کسی جرأت حمله به مصر نداشته لیکن اکنون بزرگان ما از میان رفته اند، و ساحران که سبب چیرگی ما بودند نابود شدند و من چنان بینم که دیواری بر گرد کشور بکشیم تا ما را از خطر حمله بیگانگان نگاه دارد. پس کنار رود نیل دیواری بساخت که همه کشور مصر را احاطه کرد و همه کشت زارها و شهرها و دیه ها را در میان گرفته بود و نزدیک آن خلیجی ( خندقی ) بساخت و در آن آب انداخت و بر آن پلها بست ،و در فاصله سه میل به سه میل دیده گاهها و اسلحه خانه های بزرگ و میان آنها دیده گاههای کوچک تر مهیا ساخت.و سپاهیان بگماشت و به ایشان دستور داد تا هرگاه بخطری متوجه شوند زنگ ها را بصدا درآورند و اگر شب باشدبر بلندیها آتش افروزند تا زودتر خبر به مرکز رسد. و ساختمان این دیوار شش ماه بکشید چه عده بسیاری درآن کار کردند و آثار این دیوار تاکنون در نواحی صعید باقی است. پس دلوکه زنی ساحر بنام تدورة را احضار کرد و بفرمود تا برای محافظت مصر از حمله بیگانگان ساختمان طلسمی معروف به «برابی » را در میان شهر منف ( منفیس ) بساخت. پس دلوکه بیست سال سلطنت کرد و درگذشت. ( معجم البلدان ج 3 ص 204 و 205 ). آثار و انقاض این دیوار در عصر مقریزی پدیدار بوده و یکی از عجائب بیست گانه کشور مصر بشمار میرفته. ( قاموس الاعلام ترکی ).
