حافظ شیراز به روایت احمد شاملو، روایتی از دیوان حافظ است که توسط احمد شاملو نخستین بار در سال ۱۳۵۴ منتشر شد. وی در ابتدای کتاب نوشت:
«به صفای روستائی حسین جهانی بهنمیری تقدیم می شودانسانی ساده و مهربانو به همان اندازهٔ بزرگ!»
... [مشاهده متن کامل]
ویژگی های این کتاب، علاوه بر آن که روایتی از دیوان حافظ است که شاعر نوگرای معاصر ارائه داده است، در چند نکته است:
• روش تصحیح که علاوه بر مقایسهٔ دیوان های مختلف به استنتاجات زیباشناسانهٔ امروزی نیز مبتنی است.
• مقدمهٔ بحث برانگیز که نظریات جدیدی در مورد زندگی و عقاید حافظ در آن مطرح شده است.
• علامت گذاری غزل ها با نشان های جدید سجاوندی مانند: نقل قول، علامت سؤال، دونقطه و. . .
• شیوهٔ حروف چینی غزل ها که طول بیت ها یکسان نیست و به جای مقابل هم نوشتن مصراع ها، مصراع ها زیر هم آمده اند. البته طول سطرها به شکل طبیعی کوتاه و بلند به نظر می رسد و با حروف چینی عادی نوشته شده اند. به عبارتی به نظر نمی رسد تعمدی در کوتاه و بلند دیده شدن شکل ظاهری سطرها وجود داشته باشد. اما باعث شده شکل گرافیکی غزل ها به شعر نو نزدیک شود. خاصه این که شاملو هنگام تعیین ترتیب ابیات در غزل ها، فاصله هایی با نشان مربع بین بعضی ابیات گذاشته و به نحوی، غزل را بخش بندی کرده است.
• استفاده از خط ( فونت ) نسخ امروزی به جای نستعلیق، که خوانش کتاب را راحت تر کرده است.
• در این کتاب سعی شده توالی بهتر و منطقی تری از ابیات هر غزل ارائه شود، اگرچه، حذف و جابجایی ذوقی بسیاری از ابیات، بسیار جنجال برانگیز شد.
در این باره نیز شاملو در مقدمه کتابش گفته که تلاش کرده که تا جایی که غزل اجازه می دهد، ساختار عمودی یا ارتباط معنایی منطقی تری بین ابیات یک غزل برقرار شود. و به این موضوع اشاره کرده که بین نسخ های در دسترس از حافظ، ترتیب توالی ابیات، بسیار متفاوت است و در عمل، بر روی هیچ ترتیبی اتفاق نظر محکمی وجود نداشته است. به این دلیل، کوشیده است با دوباره مرتب کردن بیت های هر غزل، در پی معرفی ارتباط معنایی عمودی بهتری میان ابیات غزل باشد.
مقدمهٔ شاملو، در نخستین چاپ کتاب در ۱۳۵۴، دو واکنش مخالف قوی را موجب شد. واکنش نخست از سوی کسانی که حافظ را عارفی حافظ قرآن می دانستند و در مقدمهٔ شاملو حافظ کفرگویی مخالف معاد و باورهای دینی، حداقل در نیمهٔ دوم زندگی شاعرانه اش، دانسته شده است صورت گرفت و واکنش مخالف دیگر از سوی کسانی صورت گرفت که نسبت به روش شاملو در تصحیح دیوان حافظ اعتراض داشتند و این روش را ذوقی و غیر علمی می دانستند. شاملو در مقدمهٔ منتشر شده در چاپ نخست روش متقدمین را غیرعلمی و نادرست برمی شمارد و وعده می دهد در کتاب دیگری به نام حواشی و یاداشت ها توضیحات کاملی در مورد نسخه های مورد استفاده و اسناد تاریخی و استدلال های اش به همهٔ این مسایل پاسخ دهد اما در آخرین ویرایش مقدمه که هرگز به طور رسمی اجازهٔ انتشار پیدا نکرده است می نویسد: «در پایان مقدمهٔ چاپِ اولِ غزل ها وعده کردیم که مجلدِ اول این کتاب - شاملِ یادداشت های مربوط به نخستین سی غزلِ متن – به زودی درآید که نیامد. وعده را مکرر نمی کنیم. باقی ماندهٔ عمرِ ما انتظارِ فضایی را که در آن گرزهٔ گاوسر پاسخ منطق نباشد خوش بینی نمی کند. »
«به صفای روستائی حسین جهانی بهنمیری تقدیم می شودانسانی ساده و مهربانو به همان اندازهٔ بزرگ!»
... [مشاهده متن کامل]
ویژگی های این کتاب، علاوه بر آن که روایتی از دیوان حافظ است که شاعر نوگرای معاصر ارائه داده است، در چند نکته است:
• روش تصحیح که علاوه بر مقایسهٔ دیوان های مختلف به استنتاجات زیباشناسانهٔ امروزی نیز مبتنی است.
• مقدمهٔ بحث برانگیز که نظریات جدیدی در مورد زندگی و عقاید حافظ در آن مطرح شده است.
• علامت گذاری غزل ها با نشان های جدید سجاوندی مانند: نقل قول، علامت سؤال، دونقطه و. . .
• شیوهٔ حروف چینی غزل ها که طول بیت ها یکسان نیست و به جای مقابل هم نوشتن مصراع ها، مصراع ها زیر هم آمده اند. البته طول سطرها به شکل طبیعی کوتاه و بلند به نظر می رسد و با حروف چینی عادی نوشته شده اند. به عبارتی به نظر نمی رسد تعمدی در کوتاه و بلند دیده شدن شکل ظاهری سطرها وجود داشته باشد. اما باعث شده شکل گرافیکی غزل ها به شعر نو نزدیک شود. خاصه این که شاملو هنگام تعیین ترتیب ابیات در غزل ها، فاصله هایی با نشان مربع بین بعضی ابیات گذاشته و به نحوی، غزل را بخش بندی کرده است.
• استفاده از خط ( فونت ) نسخ امروزی به جای نستعلیق، که خوانش کتاب را راحت تر کرده است.
• در این کتاب سعی شده توالی بهتر و منطقی تری از ابیات هر غزل ارائه شود، اگرچه، حذف و جابجایی ذوقی بسیاری از ابیات، بسیار جنجال برانگیز شد.
در این باره نیز شاملو در مقدمه کتابش گفته که تلاش کرده که تا جایی که غزل اجازه می دهد، ساختار عمودی یا ارتباط معنایی منطقی تری بین ابیات یک غزل برقرار شود. و به این موضوع اشاره کرده که بین نسخ های در دسترس از حافظ، ترتیب توالی ابیات، بسیار متفاوت است و در عمل، بر روی هیچ ترتیبی اتفاق نظر محکمی وجود نداشته است. به این دلیل، کوشیده است با دوباره مرتب کردن بیت های هر غزل، در پی معرفی ارتباط معنایی عمودی بهتری میان ابیات غزل باشد.
مقدمهٔ شاملو، در نخستین چاپ کتاب در ۱۳۵۴، دو واکنش مخالف قوی را موجب شد. واکنش نخست از سوی کسانی که حافظ را عارفی حافظ قرآن می دانستند و در مقدمهٔ شاملو حافظ کفرگویی مخالف معاد و باورهای دینی، حداقل در نیمهٔ دوم زندگی شاعرانه اش، دانسته شده است صورت گرفت و واکنش مخالف دیگر از سوی کسانی صورت گرفت که نسبت به روش شاملو در تصحیح دیوان حافظ اعتراض داشتند و این روش را ذوقی و غیر علمی می دانستند. شاملو در مقدمهٔ منتشر شده در چاپ نخست روش متقدمین را غیرعلمی و نادرست برمی شمارد و وعده می دهد در کتاب دیگری به نام حواشی و یاداشت ها توضیحات کاملی در مورد نسخه های مورد استفاده و اسناد تاریخی و استدلال های اش به همهٔ این مسایل پاسخ دهد اما در آخرین ویرایش مقدمه که هرگز به طور رسمی اجازهٔ انتشار پیدا نکرده است می نویسد: «در پایان مقدمهٔ چاپِ اولِ غزل ها وعده کردیم که مجلدِ اول این کتاب - شاملِ یادداشت های مربوط به نخستین سی غزلِ متن – به زودی درآید که نیامد. وعده را مکرر نمی کنیم. باقی ماندهٔ عمرِ ما انتظارِ فضایی را که در آن گرزهٔ گاوسر پاسخ منطق نباشد خوش بینی نمی کند. »
