[ویکی نور] «حارث مُحاسِبی، ابوعبدالله بصری»، زاهد، واعظ، محدّث، عارف، فقیه و متکلم قرن سوم می باشد. وی در بصره متولد شد و در همان جا پرورش یافت. تاریخ تولد وی را حوالی دهه هفتم از قرن دوم و حدودا در 165ق ذکر کرده اند. برخی او را عَنَزی، منسوب به عَنَزه، از قبایل عدنانی، دانسته اند.
پدرش، اسد (متوفی 243)، ثروتمند بود و به جای پیروی از مذهب عامه اهل سنّت، از معتزله (قدریه به اصطلاح آن روزگار) پیروی می کرد، اما اینکه سبکی مدعی شده پدر حارث، رافضی (شیعه) بوده، ظاهرا ناشی از تمیز ندادن شیعه و معتزله، به دلیل برخی مشابهت ها، بوده است، به ویژه آنکه در آن روزگار، در زادگاه حارث (بصره)، مذهب معتزله بسیار بیشتر از مذهب شیعه رواج داشته و ثروتمندی پدرش نیز با معتزلی بودن سازگارتر است تا شیعه بودن، زیرا در آن روزگار، معتزله در نهایت اقتدار و شیعه در معرض سرکوب بودند.
لقب محاسبی ازآن رو به وی داده شده که به قولی سنگریزه هایی داشته که شمار ذکرها را با آن نگاه می داشته و بنا بر قول مشهورتر، عمل محاسبه نفس برای او بسیار مهم بوده و غالبا به آن می پرداخته است؛ چنان که علاوه بر تأکید فراوان بر این عمل در آثار خود، حتی در نام سه فقره از کتاب های وی نیز واژه «محاسبه» آمده است.
محاسبی در نوجوانی با خانواده خود از بصره به بغداد رفت. بیشتر عمر وی در بغداد سپری شد و در همان جا، در سال 243ق، درگذشت. در روزهای ورودش به بغداد، این شهر، مرکز تلاقی فرهنگ های یونانی، ایرانی، عربی و اسلامی بود. محاسبی پس از مواجهه با این فرهنگ ها و جاذبه های هرکدام و مشاهده اختلافات آن ها با یکدیگر، با جد و جهد به کار برخاست و پس از اخذ مواد و عناصری از آن ها سرانجام راه و روش اهل سنّت را به گونه ای آمیخته با تصوف برگزید و همه کوشش خود را وقف ترویج این روش و مبارزه با مخالفان آن کرد. وی از یزید بن هارون و محمد بن کثیر صوفی و کسانی که در طبقه آن دو بودند حدیث روایت کرد و از امام شافعی فقه فراگرفت. وی بیانی روان، شیرین و ممتاز داشت که حتی مخالفان را متأثر می ساخت؛ چنان که یک بار احمد بن حنبل، از مخالفان سرسخت حارث، پنهانی در جایی نشست تا سخن وی را بشنود و با شنیدن سخنان وی سخت متأثر شد و گریه کرد.
افراد زیادی از وی روایت کرده اند. حسن مسوحی از مصاحبان سالمند او و جنید بغدادی از مریدان او بودند. جنید پرسش هایی مطرح می کرد و پاسخ می گرفت. بیشتر آنچه ابونعیم از محاسبی نقل کرده، به روایت از جنید است. احمد بن عاصم انطاکی، از صوفیان مشهور و ابوحمزه بزازِ بغدادی هم از مریدان او بودند.
حارث بیشتر وقت خود را به تدریس، عبادت، وعظ و تألیف می گذراند و به دلیل توجه به مباحث کلامی و مطالعه مقالات اهل کلام و نگارش کتاب هایی در این زمینه، توانایی یافت که حتی در کتاب های عرفانی و اخلاقی اش گونه ای تفکر، نظم و ترتیب منطقی را حاکم سازد. چندی نگذشت که آوازه وی در بغداد پیچید و سپس به همه مناطق جهان اسلام راه یافت. کراماتی نیز به او نسبت داده اند. برخی از اهل سنّت، سیره او را مطابق سیره ابوذرِ غفاری دانسته و علت اتخاذ چنین سیره ای را همانندی های موجود در محیط زندگی وی با محیط ابوذر شمرده اند.
پدرش، اسد (متوفی 243)، ثروتمند بود و به جای پیروی از مذهب عامه اهل سنّت، از معتزله (قدریه به اصطلاح آن روزگار) پیروی می کرد، اما اینکه سبکی مدعی شده پدر حارث، رافضی (شیعه) بوده، ظاهرا ناشی از تمیز ندادن شیعه و معتزله، به دلیل برخی مشابهت ها، بوده است، به ویژه آنکه در آن روزگار، در زادگاه حارث (بصره)، مذهب معتزله بسیار بیشتر از مذهب شیعه رواج داشته و ثروتمندی پدرش نیز با معتزلی بودن سازگارتر است تا شیعه بودن، زیرا در آن روزگار، معتزله در نهایت اقتدار و شیعه در معرض سرکوب بودند.
لقب محاسبی ازآن رو به وی داده شده که به قولی سنگریزه هایی داشته که شمار ذکرها را با آن نگاه می داشته و بنا بر قول مشهورتر، عمل محاسبه نفس برای او بسیار مهم بوده و غالبا به آن می پرداخته است؛ چنان که علاوه بر تأکید فراوان بر این عمل در آثار خود، حتی در نام سه فقره از کتاب های وی نیز واژه «محاسبه» آمده است.
محاسبی در نوجوانی با خانواده خود از بصره به بغداد رفت. بیشتر عمر وی در بغداد سپری شد و در همان جا، در سال 243ق، درگذشت. در روزهای ورودش به بغداد، این شهر، مرکز تلاقی فرهنگ های یونانی، ایرانی، عربی و اسلامی بود. محاسبی پس از مواجهه با این فرهنگ ها و جاذبه های هرکدام و مشاهده اختلافات آن ها با یکدیگر، با جد و جهد به کار برخاست و پس از اخذ مواد و عناصری از آن ها سرانجام راه و روش اهل سنّت را به گونه ای آمیخته با تصوف برگزید و همه کوشش خود را وقف ترویج این روش و مبارزه با مخالفان آن کرد. وی از یزید بن هارون و محمد بن کثیر صوفی و کسانی که در طبقه آن دو بودند حدیث روایت کرد و از امام شافعی فقه فراگرفت. وی بیانی روان، شیرین و ممتاز داشت که حتی مخالفان را متأثر می ساخت؛ چنان که یک بار احمد بن حنبل، از مخالفان سرسخت حارث، پنهانی در جایی نشست تا سخن وی را بشنود و با شنیدن سخنان وی سخت متأثر شد و گریه کرد.
افراد زیادی از وی روایت کرده اند. حسن مسوحی از مصاحبان سالمند او و جنید بغدادی از مریدان او بودند. جنید پرسش هایی مطرح می کرد و پاسخ می گرفت. بیشتر آنچه ابونعیم از محاسبی نقل کرده، به روایت از جنید است. احمد بن عاصم انطاکی، از صوفیان مشهور و ابوحمزه بزازِ بغدادی هم از مریدان او بودند.
حارث بیشتر وقت خود را به تدریس، عبادت، وعظ و تألیف می گذراند و به دلیل توجه به مباحث کلامی و مطالعه مقالات اهل کلام و نگارش کتاب هایی در این زمینه، توانایی یافت که حتی در کتاب های عرفانی و اخلاقی اش گونه ای تفکر، نظم و ترتیب منطقی را حاکم سازد. چندی نگذشت که آوازه وی در بغداد پیچید و سپس به همه مناطق جهان اسلام راه یافت. کراماتی نیز به او نسبت داده اند. برخی از اهل سنّت، سیره او را مطابق سیره ابوذرِ غفاری دانسته و علت اتخاذ چنین سیره ای را همانندی های موجود در محیط زندگی وی با محیط ابوذر شمرده اند.
wikinoor: حارث_محاسبی،_حارث_بن_اسد