حاجی میرزا اقاسی

عباس، پسر یک ملّای رعیت زمین دار اهل ایروان و از خاندان بیات بود. تحصیلات مقدماتی خود را نزد پدرش میرزا مسلم، از علمای ایروان، گذراند. در نوجوانی همراه پدرش به عتبات عالیات عراق سفر کرد و آنجا چند سال زیر نظر یک درویش نعمت اللهی به نام ملاعبدالصمد همدانی درس خواند. در جریان حملهٔ وهابیون به کربلا ( ذوالحجهٔ ۱۲۱۶، مارس ۱۸۰۲ ) ، ملاعبدالصمد کشته شد و آقاسی خانوادهٔ او را برداشت و با خود به شهر همدان آورد. گفته شده که ممکن است کشته شدن مرادش در یک جنگ مذهبی، در مخالفت او با اهل دین و شکیبایی اش در برابر اقلیت های مذهبی تأثیرگذار بوده باشد. او برای مدتی مانند یک درویش دوره گرد زندگی می کرد و در این مدت به سفر حج نیز رفت. پس از آن به شهر مادری خود بازگشت و در آنجا مشغول کار برای یکی از بزرگان ارمنی شهر ایروان شد.
مدتی بعد به تبریز رفت که در آن زمان پناهگاه دراویش نعمت اللهی بود و به خدمت وزیر عباس میرزا، میرزا بزرگ ( عیسی ) قائم مقام فراهانی، درآمد که حامی صوفیه بود. میرزا بزرگ، عباسِ درویش را تشویق کرد که رخت ملّایی به تن کند و آموزگاری پسرش موسی ( برادر ناتنی ابوالقاسم قائم مقام فراهانی ) را به او سپرد. عباس در خدمت میرزا بزرگ درجات ترقی را طی کرد و حتی تیول ( املاک ) در اطراف تبریز به دست آورد و به عنوان «آقاسی» نائل شد؛ اما مرگ میرزا بزرگ در سال ۱۲۳۷ ه. ق. ( ۱۸۲۱ م. ) جایگاه و اموال او را به خطر انداخت.
رقابت بین پسران قائم مقام یعنی موسی و ابوالقاسم، اختلاف و تفرقهٔ میان ترک و فارس در تبریز را بیش از پیش آشکار کرد و آقاسی که ترک تبار بود و روابط زیادی با بزرگان ترک - کرد خاندان بیات در ماکو داشت، مجبور شد برای درامان ماندن از ابوالقاسم که در نزاع با برادرش پیروز شده بود، به امیرخان سردار در شهر خوی پناه ببرد. با وساطت امیرخان سردار، آقاسی دوباره به خدمت ولیعهد قاجار بازگشت و در سال ۱۲۴۰ ه. ق. ( ۱۸۲۴ م. ) به عنوان معلم اصلی پسران ولیعهد از جمله فریدون میرزا و پس از آن محمد میرزا ( بعدها محمدشاه ) تعیین شد.
تاثیر روزافزون آقاسی بر محمد میرزا و شاهزاده های دیگر قاجار، باعث شد که علیرغم انتقاد و بدبینی شدید قائم مقام نسبت به شخصیت نامتعارف و شیوهٔ تدریس او، پله های ترقی را طی کند. آموزه های اخلاقی آقاسی که ترکیب غریبی از حکایات مشهور عرفانی و ریاضت و پرهیزکاری بود، و ادعاهای او مبنی بر قدرت پیشگویی و آینده بینی باعث شد آقاسی در دیدهٔ شاگردانش به شخصیتی بزرگ و استادی تمام عیار تبدیل شود. او همواره به محمدمیرزا اطمینان می داد که روزی بر تخت پادشاهی خواهد نشست. حتی به نظر می رسد سخنان او بر عباس میرزا هم اثراتی گذاشته باشد.