[ویکی اهل البیت] (۱۰۰۱_ ۱۰۸۹) قمری
عالم امامی، محدث، فقیه، متکلم و نحوی.
خلیل بن غازی مشهور به حاج ملا خلیل قزوینی از رجال بزرگ علم و حکمت و حدیث بود. اصل وی از قزوین بود. وی از شاگردان شیخ بهائی و میرداماد است. او شریک درس خلیفه سلطان وزیر در درس حاج محمود رنانی و ملا حسین یزدی بود. وی از معاصران شیخ حر عاملی و ملا محسن فیض کاشانی است. ملا خلیل قزوینی استاد علامه مجلسی و آقا رضی الدین قزوینی بود. شخصیتی که می توان او را در ردیف علامه مجلسی از بزرگان محدثین مکتب تشیع نامید زیرا در این مسیر سالها زحمت کشید و مجموعه کافی را در چند جلد به طور مفصل شرح نمود و شرح مجلدات خویش را صافی نام نهاد.
صاحب صافی استادی محقق و دانشمندی تمام عیار بود. همتای او حر عاملی در تتمه امل در مورد این شخصیت چنین می فرماید: (ملاخلیل فاضلی است عالم، علامه حکیم، متکلمی مدقق، فقیهی محدث و ثقه جامع فضائل که در فنون معموله به عصر خویش ماهر است.
او از معاصرین ما است که مدتها در مکه معظمه اقامت فرمود و به تفسیر مجمع البیان حاشیه زد. صاحب اَمل اضافه می کند که ملا خلیل عالمی دقیق النظر و هوشیار و نیکو تقریر و با فهم واز دانشمندان بزرگ عصر ما به شمار می آید) حاج ملا خلیل مردی قوی و نیرومند بود به دست خود زمین بیل می زد و دانه می کشت. نوشته اند پشت بزرگترین کشتی گیر عصر خود را به زمین آورد، سپس کشتی گیر به او گفت تو اهل علم نیستی بلکه کشتی گیری هستی که به لباس اهل علم در آمدی! ملا مردی خوش اخلاق، عازم و صبور بود. وی در مورد مسئله با جناب ملا محسن فیض (96) مدتها بحث و مناظره و مکاتبه داشت و آخر الامر متقاعد نشد ماهها بعد متوجه شد خود اشتباه نموده و حق با فیض است، پای پیاده از قزوین به کاشان رفت نرسیده به دیوار خانه فیض فریاد زد یا محسن قد اتاک المسیئی تا صدای او را فیض شنید از داخل منزل یار قدیمی را شناخت و دوید او را در آغوش کشید، ملا خلیل پس از مذاکراتی به قزوین مراجعت نمود و اصرار دوست در ماندن او مؤثر واقع نشد. صاحب ریاض می نویسد: «حاج ملا خلیل در آغاز کار از محضر شیخ بهائی و میرداماد استفاده نمود و با خلیفه سلطان در درس شریک بود. کلام و حکمت را نزد حکیم ربانی ملا حسین یزدی فرا گرفت.
ملا خلیل مدتی تولیّت آستان حضرت عبد العظیم حسنی را در شهر ری به عهده داشت، اما عشق به تحقیق و تدریس و تألیف او را به زادگاه خویش کشاند و بیشتر ایام عمر را در قزوین به شرح مجموعه کافی وتألیفات دیگر سپری نمود. غیر از مجلدات صافی آثار دیگری نیز مانند: رموز التفاسیر، رساله نجفیه، شرح عده و رساله در نماز جمعه تألیف نمود و سرانجام در سال هزار و هشتاد و نه در سن 88 سالگی در قزوین وفات نمود.
ملا خلیل با خواندن نماز جمعه مخالف بود و عقیده داشت در عصر غیبت نخواندن آن اولی است. او خیلی در اخبار غوطه ور بود و بعض صاحب تراجم او را متمایل به علمای اخباری حدس زده اند. در اهمیت کتاب کافی که مجموعه ایست از احادیث معصومین به نقل از حضرت حجت علیه السلام می گوید: حضرت فرمود: الکافی کاف لشیعتنا.
حجة الاسلام شفتی اصفهانی گوید: مرحوم حاج ملا خلیل استعمال دخانیات را حرام می دانست و رساله ای در این خصوص تصنیف نمود و نسخه از آن را به حضور علامه مجلسی فرستاد. علامه که پس از مطالعه دلایل او را کافی ندانست آن را پر از تنباکو کرد و به حضور ملا عودت داد. در عین حال صاحب ترجمه را دست کم نگیری که او دانشمندی است قانع و عابدی زاهد. از عباد صالحین، همیشه با مولایش در ارتباط، وجودی سراسر پر بها، چون مولایش پهلوانی دانه کار، که چون از طرف حکام جور مأموران برای اخذ جو به سوی کشاورزان بی بضاعت رفتی حواله آن جو را از مأمور گرفتی و خود را به اسم آن کشاورز جا زدی و خواسته ستمگران را پرداختی هر چند اسبان آنها دسترنج حکیم را نخوردند و همگان متحیر ماندند مسلما این اسبان از آن حکام جائر بهتر و از این تشبیه چهار پایان را بسی اهانت!!
عالم امامی، محدث، فقیه، متکلم و نحوی.
خلیل بن غازی مشهور به حاج ملا خلیل قزوینی از رجال بزرگ علم و حکمت و حدیث بود. اصل وی از قزوین بود. وی از شاگردان شیخ بهائی و میرداماد است. او شریک درس خلیفه سلطان وزیر در درس حاج محمود رنانی و ملا حسین یزدی بود. وی از معاصران شیخ حر عاملی و ملا محسن فیض کاشانی است. ملا خلیل قزوینی استاد علامه مجلسی و آقا رضی الدین قزوینی بود. شخصیتی که می توان او را در ردیف علامه مجلسی از بزرگان محدثین مکتب تشیع نامید زیرا در این مسیر سالها زحمت کشید و مجموعه کافی را در چند جلد به طور مفصل شرح نمود و شرح مجلدات خویش را صافی نام نهاد.
صاحب صافی استادی محقق و دانشمندی تمام عیار بود. همتای او حر عاملی در تتمه امل در مورد این شخصیت چنین می فرماید: (ملاخلیل فاضلی است عالم، علامه حکیم، متکلمی مدقق، فقیهی محدث و ثقه جامع فضائل که در فنون معموله به عصر خویش ماهر است.
او از معاصرین ما است که مدتها در مکه معظمه اقامت فرمود و به تفسیر مجمع البیان حاشیه زد. صاحب اَمل اضافه می کند که ملا خلیل عالمی دقیق النظر و هوشیار و نیکو تقریر و با فهم واز دانشمندان بزرگ عصر ما به شمار می آید) حاج ملا خلیل مردی قوی و نیرومند بود به دست خود زمین بیل می زد و دانه می کشت. نوشته اند پشت بزرگترین کشتی گیر عصر خود را به زمین آورد، سپس کشتی گیر به او گفت تو اهل علم نیستی بلکه کشتی گیری هستی که به لباس اهل علم در آمدی! ملا مردی خوش اخلاق، عازم و صبور بود. وی در مورد مسئله با جناب ملا محسن فیض (96) مدتها بحث و مناظره و مکاتبه داشت و آخر الامر متقاعد نشد ماهها بعد متوجه شد خود اشتباه نموده و حق با فیض است، پای پیاده از قزوین به کاشان رفت نرسیده به دیوار خانه فیض فریاد زد یا محسن قد اتاک المسیئی تا صدای او را فیض شنید از داخل منزل یار قدیمی را شناخت و دوید او را در آغوش کشید، ملا خلیل پس از مذاکراتی به قزوین مراجعت نمود و اصرار دوست در ماندن او مؤثر واقع نشد. صاحب ریاض می نویسد: «حاج ملا خلیل در آغاز کار از محضر شیخ بهائی و میرداماد استفاده نمود و با خلیفه سلطان در درس شریک بود. کلام و حکمت را نزد حکیم ربانی ملا حسین یزدی فرا گرفت.
ملا خلیل مدتی تولیّت آستان حضرت عبد العظیم حسنی را در شهر ری به عهده داشت، اما عشق به تحقیق و تدریس و تألیف او را به زادگاه خویش کشاند و بیشتر ایام عمر را در قزوین به شرح مجموعه کافی وتألیفات دیگر سپری نمود. غیر از مجلدات صافی آثار دیگری نیز مانند: رموز التفاسیر، رساله نجفیه، شرح عده و رساله در نماز جمعه تألیف نمود و سرانجام در سال هزار و هشتاد و نه در سن 88 سالگی در قزوین وفات نمود.
ملا خلیل با خواندن نماز جمعه مخالف بود و عقیده داشت در عصر غیبت نخواندن آن اولی است. او خیلی در اخبار غوطه ور بود و بعض صاحب تراجم او را متمایل به علمای اخباری حدس زده اند. در اهمیت کتاب کافی که مجموعه ایست از احادیث معصومین به نقل از حضرت حجت علیه السلام می گوید: حضرت فرمود: الکافی کاف لشیعتنا.
حجة الاسلام شفتی اصفهانی گوید: مرحوم حاج ملا خلیل استعمال دخانیات را حرام می دانست و رساله ای در این خصوص تصنیف نمود و نسخه از آن را به حضور علامه مجلسی فرستاد. علامه که پس از مطالعه دلایل او را کافی ندانست آن را پر از تنباکو کرد و به حضور ملا عودت داد. در عین حال صاحب ترجمه را دست کم نگیری که او دانشمندی است قانع و عابدی زاهد. از عباد صالحین، همیشه با مولایش در ارتباط، وجودی سراسر پر بها، چون مولایش پهلوانی دانه کار، که چون از طرف حکام جور مأموران برای اخذ جو به سوی کشاورزان بی بضاعت رفتی حواله آن جو را از مأمور گرفتی و خود را به اسم آن کشاورز جا زدی و خواسته ستمگران را پرداختی هر چند اسبان آنها دسترنج حکیم را نخوردند و همگان متحیر ماندند مسلما این اسبان از آن حکام جائر بهتر و از این تشبیه چهار پایان را بسی اهانت!!
wikiahlb: حاج_ملا_خلیل_قزوینی