جونْپور
شهر و ناحیه ای در
ایالت اوتارپرادشِ هند کنار رود گومتی، از شاخه های رودخانه گنگ، در ۵۶کیلومتری شمال غرب شهر بنارس و ۶۰کیلومتری شمال شرق الله آباد. جمعیت ناحیۀ جونپور بالغ بر ۳,۹۱۱,۶۷۸ نفر و جمعیت شهر مزبور ۱۶۸,۸۵۱ نفر است. مرکز تجارت و تولید عطر بود و تقاطع خطوط آهن، مساجد، قلعه، برج و باروی قدیمی داشت. این شهر در قرن ۵ق پس از حملۀ محمود غزنوی و انهدام شهر قدیم، نزدیک آن بنا شد و چندی بعد بر اثر سیل ویران گردید. فیروز شاه سوم، پادشاه تغلقی دهلی (۷۵۲ق/۱۳۵۱م)، و یا فرزندش فیروزشاه ظفر (حک: ۷۹۱ـ۷۹۳ق/۱۳۸۹ـ۱۳۹۱م) آن را احیا کرد و به نام محمد شاه بن تغلق شاه، موسوم به جونه، جونپور نامید. در ۷۹۶ق/۱۳۹۴م ملک سَروَر خواجه جهان از طرف ناصرالدین شاه محمدشاه سوم تغلقی عازم سرکوبی شورش های نواحی شرقی قلمرو دولت تغلقی شد. او پس از انجام مأموریت خود، در شهر جونپور قرار گرفت و دولت موسوم به سلطنت شرقی جونپور را تأسیس کرد که قریب یک قرن دوام آورد. سلاطین شرقی نقش اساسی در توسعه فرهنگ اسلامی در شرق هندوستان ایفا کردند و جونپور به سبب حضور بسیاری از علما، دانشمندان، شاعران و ادیبان به
شیراز هند شهرت یافت. حسین شاه بن محمود، آخرین سلطان مشرقی، در ۸۸۸ق/۱۴۸۳م مغلوب سکندر لودی شد و به قلمرو علاءالدین حسین شاه، پادشاه بنگاله، گریخت و همان جا درگذشت. جونپور پس از انقراض لودیان، توسط مغولان در ۹۳۲ق/۱۵۲۶م به امپراتوری مغولان هند پیوست. پس از تأسیس الله آباد، جونپور اهمیت خود را از دست داد. در اوایل قرن ۱۲ق در اختیار نواب های اوده بود، و در ۱۷۷۵ به تصرف انگلیسی ها در آمد. مشهورترین آثار تاریخی جونپور عبارت اند از مسجد اتلا (۸۱۰ق)، مسجد خالص مخلص (قرن ۹ق)، جامع مسجد و پل بزرگ منعم خان (۹۷۲ـ۹۷۳ق).
