جوشش

در متون فارسی کلاسیک مثل شاهنامه فردوسی ( قرن ۴ هـ ) و آثار رودکی واژه �جوشیدن�، �جوشش�، �به جوش آمدن� بارها آمده است.
➡️ یعنی �جوش� و مشتقاتش در خودِ فارسی میانه و دری وجود داشته اند، قبل از آنکه اثری از ورود آن از ترکی دیده شود.
2. ریشه هندواروپایی:
واژه ی فارسی �جوش� از ریشه ی هندواروپایی *gheu - به معنی �ریختن، جاری شدن، افروختن� می آید ( Pokorny, Indogermanisches etymologisches W�rterbuch, 1959 ) .
از همین ریشه در سانسکریت hūyate ( سوختن، فدا کردن ) ، در اوستایی zaoš - ( گرما، جوشش ) و در انگلیسی fuse ( ذوب شدن ) وجود دارد.
➡️ این نشان می دهد �جوش� یک واژه ی اصیل ایرانی است، نه وام گرفته از ترکی.
3. پسوند � - ش� در فارسی:
در فارسی پسوند - ش یا - شِش یکی از پسوندهای قدیمی برای مصدرِ اسم مصدرساز است ( مانند �خواهش� ← از خواستن، �پرورش� ← از پروردن، �کوشش� ← از کوشیدن، �آرامش� ← از آرام ) .
�جوشش� هم دقیقاً بر همین قاعده ساخته شده است.
➡️ پس �جوشش� بر پایه ی دستور فارسی ساخته شده، نه الگوبرداری از ترکی.
- - -
✅ بررسی واژه ی ترکی �جوشماق�
در ترکی آذری و عثمانی واژه ی coşmaq / جوشماق به معنی �هیجان گرفتن، شورمند شدن� وجود دارد.
اما منابع ریشه شناسی ترکی ( Clauson, An Etymological Dictionary of Pre - Thirteenth - Century Turkish, 1972 ) نشان می دهند این واژه احتمالاً از فارسی جوش به ترکی رفته، نه برعکس.
دلیلش هم این است که در متون ترکی کهن ( اورخون و اویغوری سده های ۸–۱۰م ) هنوز �جوش� یا �جوشماق� ثبت نشده، در حالی که در متون فارسی همان زمان وجود داشته است.
- - -
📚 منابع معتبر
MacKenzie, D. N. ( 1971 ) . A Concise Pahlavi Dictionary. London.
Pokorny, Julius ( 1959 ) . Indogermanisches etymologisches W�rterbuch. Bern.
Dehkhoda, لغت نامه دهخدا، ذیل �جوش�.
Clauson, Gerard ( 1972 ) . An Etymological Dictionary of Pre - Thirteenth - Century Turkish. Oxford.
- - -
✅ نتیجه:
واژه ی �جوش� و �جوشش� ریشه ی اصیل ایرانی ( فارسی–اوستایی–هندواروپایی ) دارند و خیلی پیش از ورود ترکان به ایران در زبان فارسی به کار می رفته اند. واژه ی ترکی جوشماق بعدها از فارسی گرفته شده است، نه برعکس.
- - -