[ویکی فقه] جواهرنامه نظامی ، قدیمی ترین کتاب به زبان فارسی درباره احجار و معدن شناسی ، از محمدبن ابی البرکات جوهری نیشابوری می باشد.
این کتاب اساس تألیف تنسوخ نامه ایلخانی خواجه نصیرالدین طوسی و عرایس الجواهر و نفایس الاطایب ابوالقاسم کاشی بوده و از طریق آن دو به جواهرنامه های بعدی هم وارد شده است . جواهرنامه نظامی در ۵۹۲، به نام صدرالدین ابوالفتح مسعودبن بهاءالدین علی بن ابی القاسم ابهری ، وزیر علاءالدین تکش خوارزمشاهی تألیف شده است .درباره مؤلف همین قدر می دانیم که پدرش ، خودش و پسرش ، جوهری (زرگر و حکاک ) بوده اند و اهمیت عمده جواهرنامه نظامی نیز از همین روست . به گفته مؤلف ، کتاب او ترکیبی است از گفتار حکمای متقدم ، تجربه های شخصی از پیشه جواهرسازی و صنعت حکاکی ، و حکایاتی که مؤلف از معتمدان و تجار شنیده است ؛ پس ، از این حیث که حاوی نکته های ابتکاری است ، ارزش خاصی دارد. مراد مؤلف از گفتار حکمای متقدم ، اقوالی است که معمولاً از کتاب الجماهر ابوریحان بیرونی و کتاب الاحجار ارسطو آورده است . از ترکیب و مندرجات جواهرنامه مشهود است که مؤلف مطالب بسیاری را از الجماهر نقل کرده است و شاید بتوان گفت که مأخذ عمده او الجماهر بوده است . در متن ، هفده بار به نام آن تصریح گردیده و از ابوریحان بیرونی نیز اغلب با ذکر «استاد» یاد شده است ؛ اما، موارد حذف ، تلخیص ، ابقا و ترتیب نقل مباحث ، و وارد کردن اطلاعات تجربی خود و دیگران ، بنا بر سلیقه و حاصل تجارب مؤلف است . به جز این ، اسم کتاب هایی مانند النُخَب و خواص (و به صورت های خواص احجار و کتب خواص ) از تألیفات ارسطو، در آن آمده است که مورد استفاده ابوریحان بیرونی نیز بوده اند و احتمال بیشتر آن است که جوهری نیشابوری به همان گفته ابوریحان بیرونی اکتفا کرده و خود، این کتاب ها را ندیده باشد.
مطالب کتاب
مؤلف در نقل مطالب ، به جز آنچه مربوط به تعریف علمی جواهر یا معرفی معادن است ، کمترین عنایتی به مطالب جنبی و التزام به جوانب ادبی ندارد و همه جا نظرش به بیان مباحث علمی مربوط به پیشه جوهری بوده است . مثلاً، هیچ یک از مباحث ادبی و اشعار عربی ، که ابوریحان بیرونی در متن الجماهر گنجانده ، در جواهرنامه نیامده است . او حتی دو بیت شعر فارسی مندرج در الجماهر را به کتاب خود وارد نکرده است .
مقالات جواهرنامه
جواهرنامه به چهار مقاله تقسیم شده است :مقاله اول ، کیفیت مفردات معدنیاتی ، در چهار فصل ؛مقاله دوم ، در باره جواهری که از حجر باشد و اشباه آنها و قیمت ها و اخبار و حکایات درباره آنها، ابوریحان بیرونی در این مبحث ۳۲ جوهر (از جمله مینا) را معرفی کرده ولی در جواهرنامه وصف ۵۲ جوهر و در پایان ، دو فصل «خواص احجار» از ارسطاطالیس و «شناخت احجاری که آنها را خاصیتی است »، آمده است ؛مقاله سوم ، معرفی فلزات است ، شامل کبریت ، زِیبَق ، زر، نقره ، نُحاس ، رَصاص ، اُسرُب ، آهن ، خارْصینی ، و آهن چینی (الجماهر مبحث کبریت و آهن چینی را ندارد)، مؤلف در همین مقاله ، «معمولات و ممزوجات » (اسفیدروی ، بَت روی ، طالیقون ) را نیز آورده است ؛مقاله چهارم ، در انواع مینا و عمل هریک و شرح مرکبات است . قسمت عمده این مقاله به «تلاویحات » (از فنون شیشه گری ) اختصاص دارد.
ویژگی ها
...
این کتاب اساس تألیف تنسوخ نامه ایلخانی خواجه نصیرالدین طوسی و عرایس الجواهر و نفایس الاطایب ابوالقاسم کاشی بوده و از طریق آن دو به جواهرنامه های بعدی هم وارد شده است . جواهرنامه نظامی در ۵۹۲، به نام صدرالدین ابوالفتح مسعودبن بهاءالدین علی بن ابی القاسم ابهری ، وزیر علاءالدین تکش خوارزمشاهی تألیف شده است .درباره مؤلف همین قدر می دانیم که پدرش ، خودش و پسرش ، جوهری (زرگر و حکاک ) بوده اند و اهمیت عمده جواهرنامه نظامی نیز از همین روست . به گفته مؤلف ، کتاب او ترکیبی است از گفتار حکمای متقدم ، تجربه های شخصی از پیشه جواهرسازی و صنعت حکاکی ، و حکایاتی که مؤلف از معتمدان و تجار شنیده است ؛ پس ، از این حیث که حاوی نکته های ابتکاری است ، ارزش خاصی دارد. مراد مؤلف از گفتار حکمای متقدم ، اقوالی است که معمولاً از کتاب الجماهر ابوریحان بیرونی و کتاب الاحجار ارسطو آورده است . از ترکیب و مندرجات جواهرنامه مشهود است که مؤلف مطالب بسیاری را از الجماهر نقل کرده است و شاید بتوان گفت که مأخذ عمده او الجماهر بوده است . در متن ، هفده بار به نام آن تصریح گردیده و از ابوریحان بیرونی نیز اغلب با ذکر «استاد» یاد شده است ؛ اما، موارد حذف ، تلخیص ، ابقا و ترتیب نقل مباحث ، و وارد کردن اطلاعات تجربی خود و دیگران ، بنا بر سلیقه و حاصل تجارب مؤلف است . به جز این ، اسم کتاب هایی مانند النُخَب و خواص (و به صورت های خواص احجار و کتب خواص ) از تألیفات ارسطو، در آن آمده است که مورد استفاده ابوریحان بیرونی نیز بوده اند و احتمال بیشتر آن است که جوهری نیشابوری به همان گفته ابوریحان بیرونی اکتفا کرده و خود، این کتاب ها را ندیده باشد.
مطالب کتاب
مؤلف در نقل مطالب ، به جز آنچه مربوط به تعریف علمی جواهر یا معرفی معادن است ، کمترین عنایتی به مطالب جنبی و التزام به جوانب ادبی ندارد و همه جا نظرش به بیان مباحث علمی مربوط به پیشه جوهری بوده است . مثلاً، هیچ یک از مباحث ادبی و اشعار عربی ، که ابوریحان بیرونی در متن الجماهر گنجانده ، در جواهرنامه نیامده است . او حتی دو بیت شعر فارسی مندرج در الجماهر را به کتاب خود وارد نکرده است .
مقالات جواهرنامه
جواهرنامه به چهار مقاله تقسیم شده است :مقاله اول ، کیفیت مفردات معدنیاتی ، در چهار فصل ؛مقاله دوم ، در باره جواهری که از حجر باشد و اشباه آنها و قیمت ها و اخبار و حکایات درباره آنها، ابوریحان بیرونی در این مبحث ۳۲ جوهر (از جمله مینا) را معرفی کرده ولی در جواهرنامه وصف ۵۲ جوهر و در پایان ، دو فصل «خواص احجار» از ارسطاطالیس و «شناخت احجاری که آنها را خاصیتی است »، آمده است ؛مقاله سوم ، معرفی فلزات است ، شامل کبریت ، زِیبَق ، زر، نقره ، نُحاس ، رَصاص ، اُسرُب ، آهن ، خارْصینی ، و آهن چینی (الجماهر مبحث کبریت و آهن چینی را ندارد)، مؤلف در همین مقاله ، «معمولات و ممزوجات » (اسفیدروی ، بَت روی ، طالیقون ) را نیز آورده است ؛مقاله چهارم ، در انواع مینا و عمل هریک و شرح مرکبات است . قسمت عمده این مقاله به «تلاویحات » (از فنون شیشه گری ) اختصاص دارد.
ویژگی ها
...
wikifeqh: جواهرنامه_نظامی