جواهرات سلطنتی ایران

از مهم ترین و گرانبهاترین مجموعه های هنری و تاریخی جهان. بخش مهم آن جواهراتِ دورۀ صفویان و جواهراتی است که در سال ۱۱۹۵ق، در حملۀ نادرشاه به هند نصیب او شد. ازجملۀ آن ها سه قطعه الماس با نام های دریای نور، کوه نور و تاج ماه، و دو قطعه یاقوت با نام های اورنگ زیبی و نورالعین است. پس از قتل نادرشاه و برادرزادۀ او، عادل شاه، بسیاری از جواهرات ازبین رفتند. در جنگ احمدشاه درّانی با شاهرخ افشار، الماس ۱۰۹ قیراطیِ کوه نور که از نظر رنگ و آب و جنس و تراش منحصربه فرد است، به دست او افتاد، و پس از کورشدن شاه شجاع درّانی و پناهنده شدنش نزد پادشاه پنجاب، الماس به او داده شد، در جنگ پادشاه پنجاب با کمپانی هند شرقی انگلیس، کوه نور به دست کمپانی افتاد و فرمانروای کل هند، آن را به انگلستان برای ملکه ویکتوریا فرستاد. امروز الماس کوه نور جزو جواهرات سلطنتی انگلستان است. الماس دریای نور که از قرن ۹ق باقی مانده و ۱۷۰ قیراط وزن دارد، پس از مرگ نادرشاه به دست رؤسای ایلات خراسان افتاد و پس از چند بار دست به دست شدن، نصیب آقامحمدخان قاجار شد. الماس تاج ماه نیز ۱۱۵ قیراط وزن دارد. در دورۀ فتحعلی شاه قاجار، مقداری از جواهرات، در تاج کیانی، تاج پهلوی، ضریح یا گنبد اماکن مقدس مانند گنبدهای طلای کربلا و کاظمین، ضریح حضرت معصومه و حضرت ابوالفضل و مسجدشاه، تخت های طاووس و نادری نصب شد و به سبب علاقۀ او به جواهر، مقداری از آن ها در تنگ ها، قلیان ها، شمعدان ها، آفتابه و لگن ها، ظرف های گوناگون و ادوات جنگی کار گذاشته شد. فتحعلی شاه الماس ها و یاقوت های مذکور را به صورت بازوبند به آستین لباس خود نصب می کرد. ناصرالدین شاه برای نمایش جواهرات سلطنتی که از جملۀ آن ها شمشیرهای تیمور و شاه اسماعیل و آقامحمدخان، همچنین سردوشی های الماس و انفیه دان مرصع بود، تالار موزه را ساخت و جواهرات را در آن جا قرار داد. در منابع، میزان مرواریدهای ناصرالدین شاه دَه من ثبت شده است. او گاهی الماس های معروف را به یقه یا سینۀ لباس خود نصب می کرد. پس از به سرقت رفتن مقداری از جواهرات تخت طاووس از موزه، شاه جواهرات را در چند صندوق به سرداب عمارت خوابگاه خود منتقل کرد. در دورۀ مظفرالدین شاه نیز مقداری از جواهرات به سرقت رفت. پس از مشروطیت، بسیاری از جواهرات سلطنتی از اعضای خاندان سلطنتی پس گرفته شد. پس از خلع محمدعلی شاه از سلطنت در ۱۳۲۷ق، هیئت مدیرۀ حکومت موقت، جواهرات را شمارش و فهرست برداری کرد. جواهرات ۱۶۸ قطعه بودند. در ۱۳۰۸ش، مقداری از جواهرات از قطعات و اشیای گوناگون پیاده شد و جواهرات سلطنتی مجدداً فهرست برداری شد. در ۱۳۱۶ش، بخشی از جواهرات که دوباره شمارش شده بود و جنبۀ تاریخی داشت در تالار موزۀ کاخ گلستان به نمایش گذاشته شد و بقیه در ۳۳ صندوق به بانک ملی سپرده شد. در ۱۳۲۰، بقیۀ جواهرات در پنج صندوق به جواهرات بانک ملی ضمیمه شد. بعدها در بانک مرکزی سالن بزرگی موسوم به موزۀ جواهرات سلطنتی برای نمایش عمومی جواهرات احداث شد و جواهرات سلطنتی، که امروز جواهرات ملی نامیده می شوند، به آن جا منتقل شدند.