جواهر الکلام فی معرفه الامامه و الامام

[ویکی نور] جواهر الکلام فی معرفة الإمامة و الإمام ، سلسله درس های آیت الله سید علی حسینی میلانی در موضوع امامت و ولایت است. نویسنده در این اثر ضمن تبیین دیدگاه شیعه، دیدگاه اهل سنت را مطرح و شبهات مرتبط را نیز پاسخ گفته است. نویسنده دلیل نامیدن کتاب به «جواهر الکلام» را این گونه توضیح می دهد: از آن جا که تمام مطالب کتاب بر پایه ادله و براهین محکم به تفصیل پی ریزی شده است، نام جواهر الکلام فی معرفة الامامة والامام را برای آن برگزیدیم. جهت این نام گذاری، تشبیه کتاب حاضر به کتاب جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام است، چنان که می دانید کتاب جواهر یکی از بزرگ ترین کتب فقهی ما است که هر یک از فروعات را به طور مفصل مورد بحث قرار داده است .
کتاب در پنج جلد تدوین شده است. جلد اول مشتمل بر مقدمه های ناشر و نویسنده و سه فصل کلی است. جلدهای دیگر فاقد فصل بندی خاصی است. شیوه نویسنده در ارائه مطالب بدین ترتیب است که ابتدا دیدگاه شیعه و سپس دیدگاه اهل سنت را بیان می کند و به نقد و بررسی آن می پردازد. در برخی مباحث نیز لازم می داند که خلاصه یا نتیجه بحث را ذکر کند.
این مجموعه با نگاهی نو، با تکیه بر اصول مسلم عقلی و با استناد و ارجاع به مصادر و منابع معتبر اهل سنت، به مسأله امامت و ولایت پرداخته و به بهترین شکل آن را ارائه کرده و راهی را پیش روی حقیقت جویان قرار داده است.
نویسنده در مقدمه، در ضمن چهار عنوان، اهمیت بحث امامت، طرح مباحث امامت و بحث تقریب بین مذاهب و شیوه طرح مباحث امامت را مطرح کرده است. وی در ذکر شیوه طرح مباحث امامت در این اثر چنین می نویسد: بحث امامت از دو منظر قابل پی گیری است: امامت از دیدگاه شیعه و امامت از دیدگاه سایر مذاهب. در منظر نخست، باید به روایات اهل بیت(ع) در کتب معتبر شیعه مراجعه کرد. بحث امامت در مکتب شیعه بسیار غنی، پر محتوا و دامنه دار است. اما در این کتاب بررسی امامت از دیدگاه اهل سنّت مورد نظر است بدین منظور آرای اهل سنّت از کتب و اقوال عالمانی که در نظر ایشان معتبر هستند، نقل و بررسی خواهد شد؛ زیرا قانون مناظره و آداب بحث ایجاب می کند که انسان به مطالبی استناد کند که نزد طرف دیگر حجت است. علامه حلّی کتاب خود را در بحث با اهل سنّت با این روش نگاشته و تماماً به کتاب های آنان استدلال کرده است؛ تا آن جا که ابن روزبهان در ردّی که بر کتاب علامه نوشته، می گوید: عجیب است که این مرد حدیثی نقل نمی کند مگر از اهل سنّت چرا که شیعیان نه کتاب دارند، نه راوی و نه عالمان مجتهدی برای استخراج اخبار؛ بنابراین او برای اثبات ادعاهای خود همیشه به کتاب های اهل سنّت نیازمند است. حال آن که علامه کتاب خود را در نقد عقیدۀ اهل سنّت نوشته و لذا بایستی براساس مبانی و کتاب های خودشان بوده باشد تا بتواند بر آن ها به آن چه خودشان روایت کرده اند احتجاج کند. بنابراین ابن روزبهان یا این نکته را نفهمیده و یا تغافل کرده است. در کتاب پیش رو نیز با رعایت تمام موازین مباحثه و قواعد مناظره، به دور از تعصبات و به عنوان محققی بی طرف و منصف به بررسی آراء خواهیم پرداخت.
چون در این کتاب جنبه مناظره و محاجه با اهل سنت مورد نظر می باشد، لازم است پیش از ورود به بحث اصلی، مباحثی چون: اصول مناظره، بررسی کتب حدیثی اهل سنّت، شناخت فقهای اهل سنّت، شناخت ائمه جرح و تعدیل، ضابطه های جرح و تعدیل و طبقات مفسرین مطرح گردد. در نتیجه بحث از اصول مناظره چنین می خوانیم: «در ساز و کار بحثی ما فراگیری فنون و اصول مناظره و به کارگیری قواعد متناسب با مقام ضروری می نماید. هم چنین مناظره نیازمند لوازم و مقدماتی است که از جمله مهم ترین آن ها آشنایی با منابعی است که نزد مخالفان حجیت دارد. بدین روی لازم است از منابع حدیثی معتبر نزد اهل سنّت شناخت داشته باشیم. تفاسیر و مفسران مورد اعتماد آنان را بشناسیم. با فقهای اهل سنّت آشنا شویم و به قدر ضرورت از آراء فقهی آنان مطلع باشیم. با کتب تاریخ و رجالی آن ها آشنایی داشته باشیم و ضوابط جرح و تعدیل آنان را بدانیم».
نویسنده در تعریف امامت از نظر متکلمان شیعه به دیدگاه علامه حلی و فاضل مقداد اشاره کرده است. علامه حلی امامت را ریاست عمومی در امور دین و دنیا برای شخصی از اشخاص و به نیابت از پیامبر دانسته است. در تعریف امامت نزد متکلمان سنی نیز به دیدگاه تفتازانی، فخر رازی و مانند آن اشاره می کند. تفتازانی امامت را ریاست عمومی در امر دین و دنیا و از باب جانشینی پیامبر می داند. مؤلف پس از بررسی تعریف امامت از دیدگاه هر دو فرقه چنین نتیجه می گیرد که تعریف امامت نزد شیعه و سنی واحد است و متکلمان شیعه و سنی در محورهای اصلی تعریف، اتفاق دارند.