جنگل و جنگل داری

جنگل و جنگل داری (forest)
جنگل مجموعه ای است از درختان، درختچه ها، علف ها، موجودات ذره بینی، و جانوران، که درختان آشکارترین ساختارهای زندۀ این مجموعه به شمار می آیند. درختان قادرند در گسترۀ وسیعی از شرایط اقلیمی به حیات خود ادامه دهند، اما جنگل ها عموماً بخش های مرطوب تر و کمتر سرد زیست کرۀ زمینی را اشغال می کنند. جنگل در فرهنگ های مختلف انسانی در زمان های مختلف، مکانی خطرناک، امن، برخوردار از فرصت اقتصادی، تفریحی و مایۀ ارضای حس زیبایی شناختی آدمی تلقی شده است. جنگل در فرآیندهای طبیعی چرخۀ غذایی و تصفیۀ آب مؤثر است، و از جهات دیگر به حفظ پاکیزگی محیط زیست کمک می کند. جنگل ها منابع ارزشمند بسیاری از فرآورده ها به شمار می آیند. بزرگی جثه و رشد آهستۀ درختان سبب می شود که جنگل ها پایدار و دائمی به نظر آیند، اما در واقع جنگل ها جایگاه پویا و متحرکی برای فرآیندهای در حال تکوینی چون رشد و مرگ درخت و تشکیل خاک اند، گونه های درختان در ناحیه ای خاص نیز همواره در حال تغییرند، زیرا گونه ها مهاجرت می کنند و درختان جدید به نواحیِ دستخوشِ آشفتگی هجوم می آورند. اقلیم ها نیز خود تغییر می کنند، اما این تغییر عموماً چندان کُند و در طی ده ها یا صدها سال اتفاق می افتد که به نظر می رسد یک ناحیۀ جنگلی معیّن حاوی گروه ثابتی از گونه هاست. موجودات مناطق جنگلی به شیوه های پیچیده ای بر هم تأثیر می گذارند. درختان برای دسترسی به آفتاب، رطوبت، و مواد غذایی کانی با یکدیگر رقابت می کنند. این مواد و مصالح برای تحقق یافتن نورساخت (فتوسنتز) ضروری اند؛ عمل نورساخت فرآیندی است که از آن طریق گیاهان سبز ترکیب های آلی برای دریافت انرژی زیستن و رشدکردن تولید می کنند. درختان با انجام عمل نورساخت، دی اکسید کربن هوا را جذب می کنند و رطوبت را هم از خاک بیرون می کشند. درختان به نگهداری و حفظ آب کمک می کنند؛ باران های شدید به سرعت از زمین جنگل تخلیه نمی شوند. فعالیت های طبیعی یا انسانی که جنگل ها را تخریب می کنند به افزایش رواناب و بالارفتن موقّتی سطوح دی اکسید کربن جوّ می انجامند. پس از آن جنگل در حال رشد، میزان اکسیژن موجود در جوّ را افزایش می دهد. جنگل بالغ اکسیژن کمتری به جوّ می افزاید. برنامه ای پژوهشی در سطح جهان در حال اجرا است که برای اندازه گیری تأثیر کلی جنگل ها بر جوّ کرۀ زمین طراحی شده است. گونه های درخت را برپایۀ منشأ تکاملی آن ها به شش گروه می توان تقسیم کرد: هولارکتیک۱ (با منشأ نیمکرۀ شمالی)، نئوتروپیک۲ (با منشأ امریکای مرکزی و جنوبی)، پالئوتروپیک۳ (با منشأ افریقا و آسیای استوایی)، کاپنسیس۴ (با منشأ افریقای جنوبی)، استرالیایی، و جنوبگان۵. یک گونه طبعاً فقط در جایی یافت می شود که در آن جا پرورش یافته یا بعدها به آن جا مهاجرت کرده باشد. گونه های درخت کاج به طور طبیعی در نیم کرۀ شمالی یافت می شوند و از این رو به گروه هولارکتیک تعلق دارند. اما، بسیاری از گونه ها دانسته و تعمداً به نواحی دیگر، با همان آب و هوای منشأ آن ها، برده یا وارد شده اند؛ مثلاً، گونه های کاج در بسیاری از نقاط نیم کرۀ جنوبی و اوکالیپتوس از درختان بومی استرالیا، در سایر مکان ها کاشته می شوند. جنگل ها با زمینه های وراثتی مختلفی که تحت شرایط مشابه اقلیمی و خاک در بخش های مختلف جهان رشد می کنند، از بسیاری مشخصه های ساختاری مشابه برخوردارند. به این ترتیب، جنگل ها را می توان به منزلۀ بخش اصلی بسیاری از زیست بوم ها قلمداد کرد. جنگل های تایگا۶ و شمالی۷ جنگل های سوزنی برگ اند و تعداد گونه های آن ها در نواحی سردسیر کم شمار است. جنگل های خزان دار (برگ ریز) معتدل در مناطق معتدل و بارانی و با زمستان های سرد، عمدتاً جنگل های پهن برگ اند. جنگل های همیشه سبز جنب حارّه ای ترکیبی از جنگل های پهن برگ و سوزنی برگ در مناطقی اند که بارش کافی و زمستان های معتدل دارند. جنگل های بارانی استوایی عبارت اند از جنگل های سرسبز با ساختار پیچیده و با گونه های پرشمار در مناطق گرم و مرطوب. جنگل های چاپارال۸ یا خارآذین۹ جنگل های بیشه مانندی از درختچه ها و درختان پایه کوتاه در مناطقی اند که زمستان های معتدل و تابستان های گرم و خشک دارند. علفزارها و گرمدشت های حاره ای (ساوانا۱۰) عبارت اند از علفزارها و چمنزارهایی با درختانی پراکنده که در مناطق گرم با خشکسالی فصلی می رویند. جنگل داری عبارت است از بهره برداری و مدیریت منابع جنگلی. بهره برداری از جنگل را به دو مقولۀ مصرفی (تحلیل برنده۱۱) و غیرمصرفی۱۲ می توان تقسیم کرد. بهره برداری غیرمصرفی، که در آن اندکی از جنگل برداشت می شود، شامل حفاظت آبخیز، زیستگاه حیات وحش و ماهیان، و موارد استفادۀ تفریحی و زیبا شناختی است. این بهره برداری های خاص مستلزم آن است که جنگل ها در شرایطی خاص نگهداری شوند که گاه برخی از بهره برداری های غیرمصرفی و مصرفی با آن ها ناسازگارند. بهره برداری های مصرفی، بنابر تعریف، متضمن بهره برداری از محصولات و فرآورده های جنگلی است؛ این نوع بهره برداری غالباً برداشت از درختان را طلب می کند. منابع جنگلی تجدیدپذیرند، زیرا بعد از قطع کردن درختان قدیمی درختان جدیدی می توان به جای آن ها کاشت. بهره برداری از جنگل ها برای دستیابی به چوب، مواد شیمیایی، و سایر فرآورده ها فعالیتی مصرفی و تحلیل برنده است. در حدود نیمی از چوب برداشت شده در جهان مستقیماً برای سوخت به مصرف می رسد. در کشورهای در حال توسعه چوب منبع اصلی سوخت به شمار می آید؛ میزان مصرف آن به تناسب هزینۀ منابع انرژی جایگزین در نوسان است. هزاران سال است که از چوب برای تولید الوار در ساختمان سازی استفاده می شود. امروزه، چوب مخصوص ساختمان را عمدتاً از درختان سوزنی برگ صاف و مستحکم به دست می آورند. نخستین بار حدود ۱۵۰ سال قبل از چوب برای تهیه کاغذ استفاده کردند، و هنوز هم به طور عمده از چوب تولید می شود. از الیاف سلولز چوب می توان ابریشم مصنوعی، فیلم عکاسی، اسفنج های مصنوعی، لاک الکل های مصنوعی (سنتزی)، و سایر مواد پلاستیکی نیز به دست آورد. برای تهیۀ پلاستیک می توان از چوب به میزان وسیع تری در صنایع استفاده کرد، البته نفت، که یک مادۀ خام جانشین به شمار می آید، ارزان تر از چوب است. از فرآورده های جانبیِ تولید خمیر چوب و کاغذ و از تقطیر مستقل چوب، مواد شیمیایی گوناگونی ساخته می شود؛ ازجملۀ این مواد می توان زغال چوب، اسید استیک، متانول، روغن های گوناگون، و مواد شیمیایی دارویی را برشمرد. تربانتین۱۳ و قطران۱۴ را از تقطیر ویرانگر یا از طریق داغدارکردن و خراشیدن زخم درختان کاج زنده می توان به دست آورد. شهد افرا با گرفتن شیره از مغز درختان افرای زنده به دست می آید، و درختان گوناگون فرآورده های دیگری را فراهم می آورند. نگهداری از جنگل ها با هدف های متعددی صورت می گیرد، که از مراقبت دقیق جنگل های پرورشی تا نواحی نسبتاً طبیعی را دربر می گیرد که در آن ها درختان قطع نمی شوند و حداقل حمایت در برابر هرگونه اختلال و آشفتگی از آن ها صورت می گیرد. میزان اِعمال مدیریت به ظرفیت رشد جنگل و هدف های گوناگون اقتصادی و سیاسی بستگی دارد. حتی جنگل هایی که تحت دقیق ترین مراقبت ها پرورش می یابند در حداکثر محصولات کشاورزی مدیریت نمی شوند. رشد محصولات جنگلی، حتی در بارآورترین خاک ها، برخلاف محصولات کشاورزی، چند سال طول می کشد. دیررس بودن محصولات جنگلی غالباً سبب می شود که محصولات به موقع به بازار نرسد و تقاضای بازار تغییر کند؛ مدیریت جنگل باید انعطاف پذیر باشد. واحد بنیادی مدیریت جنگل «تودۀ جنگل۱۵» است. هر تودۀ جنگل عبارت است از گروهی درخت با سن، گونه، ساختار، و شرایط رشد یکسان. مساحت توده های جنگلی از۰.۴ تا بیش از ۴۰ هکتار متغیر است. فناوری عمل آوردن توده های جنگلی را جنگل پروری۱۶ می گویند. بسیاری از روش های جنگل پروری به نوعی آشفتگی و اختلال شبیه است، که طی آن غالباً درختان یا پوشش گیاهی موجود را از بین می برند تا امکان استقرار و رشد درختان مطلوب فراهم آید. حفاظت جنگل عبارت است از مدیریت برنامه ریزی شدۀ منابع طبیعی به منظور جلوگیری از نادیده گرفته شدن، سوءاستفاده و تخریب آن ها. جنگل ها هریک از موارد استفاده ای را که برشمردیم فراهم می آورند، اما فقط در شرایطی معیّن. با رشد و مرگ درختان، مهاجرت گونه ها، و تغییر آب وهوا جنگل ها دستخوش تغییر شده اند و این تغییر ادامه خواهدیافت. بروز این تغییرات در جنگل غالباً ایجاد تنش می کند، و درختان تحت تأثیر حشرات یا بیماری ها ممکن است ضعیف، بیمار، و نهایتاً خشک شوند. آلودگی هوا و آب ناشی از فعالیت آدمی یا طبیعت می تواند به درختان صدمۀ بیشتری وارد آورد. در اروپای شمالی، باران اسیدی بر هزاران هکتار جنگل تأثیر نامطلوب گذاشته است. یکی از اهداف حفاظت، جلوگیری از تخریب غیرعمدی جنگل ها بر اثر بیماری، فعالیت حشرات، و سایر عوامل و هدف دیگر تعیین اهداف مدیریت برای هر ناحیۀ جنگل است. همین که اهداف مربوط به هر تودۀ جنگلی تعیین شوند، مدیریت واقعی و عملی باید بر زمینه های علوم طبیعی، فرآیندها و پیشینۀ درازمدّت، و فناوری های جدید و امروزی تسلط داشته باشد. تصمیم گیری درخصوص حفاظت از ارزش ها موضوعی علمی، فنی، و سیاسی است، و مستلزم درک این نکته است که کدام فعالیت های طبیعی و انسانی زودتر به تخریب جنگل ها می انجامد و باید بر واقع بینانه ترین کاربردهای آن ها اشراف داشته باشد، که هم مستلزم حفظ حقوق خصوصی مالک فردی و هم همگانی، هردو، است.HoarcticNeotropicPalaeotropicCapensisAntarcticaTaigaBorealChaparralSclerophllousSavanasConsumptiveNonconsumptiveTurpentineTalStandSilviculture