جنبش نقطویه

[ویکی نور] جنبش نقطویه مجموعه مقالات علیرضا ذکاوتی قراگزلو (متولد همدان 1322ش) است که در آن تاریخ جنبش ناآشنا و شاخه الحادی حروفیه یعنی نقطوی گری و زمینه ها و بازتاب های فرهنگی مورد بررسی قرار داده است.
این کتاب از دو مقدمه ناشر و استاد رسول جعفریان و 14 مقاله در مورد جنبش نقطویه به ترتیب ذیل تشکیل شده است: 1. جنبش صفویه میان تشیع و تصوف، 2. حروفیه در عصر تیموری، 3. نگاه تازه ای به منابع نقطویه، 4. نگاهی دیگر به نقطویه، 5. آگاهی های دیگر از آیین نقطویه، 6. آیین نقطویان از نظرگاه فلسفی، 7. دهدار شیرازی و نقد عقاید نقطویه، 8. نقطویه در تاریخ و ادب، 9. تأویل و تناسخ و بقایای آیین نقطوی، 10. تناسخ و نحله های شعوبی متأخّر، 11. تحلیل کتاب «مفاتیح الغیوب»، 12. تناسخ نقطویه و کتاب «میزان» محمود پسیخانی، 13. از کلمات و کلام محمود پسیخانی در کتاب «میزان» و 14. سیری در مطالب «میزان» محمود پسیخانی. پژوهش در این کتاب، مستند و بر اساس روش تحقیق تاریخی- تحلیلی و به صورت مستند انجام شده است.
درباره محتوای این اثر چند نکته گفتنی است:
ناشر در مقدمه اش چنین آورده است: مجموعه مقالات حاضر به معرفی چگونگی پیدایش و ارزیابی نقش و کارکرد جنبش نقطویه و پیش درآمد آن، «حروفیه»، پرداخته است. زمینه های فرهنگی و اجتماعی پیدایش نقطویه و پسیخانی یا واحدیه، و عقاید و باورها، شخصیت های بنیانگذار و مؤثر و آثار و منابع آنان مطالبی است که در این مجموعه مورد توجه قرار گرفته است. باتوجه به اینکه اطلاعات مربوط به این جنبش، در آثار گوناگون و گاه در غیر مواضع خود پراکنده است و آگاهی های استوار و بی سائبه درباره آن، دست کم در حوزه قلمرو فارسی زبانان کم است، امید می رود انتشار این مجموعه در برطرف کردن خلأهای موجود مفید باشد
استاد رسول جعفریان در مقدمه اش بر کتاب حاضر نوشته است: در اثر حاضر، مؤلف محترم کوشیده تا هرآنچه را در مآخذ مختلف و به صورت پراکنده درباره نقطویان (و حروفیه) آمده است گردآوری کرده، آنها را تحت عنوان تازه ها در اختیار مشتاقان مباحث فرقه شناسی و ادیان قرار دهد. پدید آمدن این فرقه در قرن نهم هجری در ایران و به دنبال آن، روی کارآمدن صوفیان اردبیل و پیش از آن پدید آمدن فرقه مشعشعی و نوربخشی و غیره، حکایت از آن دارد که سرزمین ایران، آبستن شکل گیری این قبیل عقاید و افکار بوده و است؛ به ویژه که به دنبال آن، جریان شیخی گری و بابی گری هم در قرن سیزدهم هجری در ایران پدید آمد و باز نشان داد که ایران زمین به دلیل برخی از سنت های فکری موجود در آن و همچنین با سوءاستفاده از برخی از آموزه های شیعی در زمینه ولایت و مهدویت، همواره ممکن است بستری برای پدید آمدن این قبیل گرایش های غالی و انحرافی باشد، گرایش هایی که اغلب در پوشش عرفان، یا به تعبیر مؤلف محترم این اثر «عرفان بافی»، تلاش می کنند تا حس معنویت گرای انسان ایرانی را که بخش عمده ادبیاتش غزل است، به سوی خود جذب کنند. همچنین در این اثر، پیوند میان برخی از مذاهب و نگره های مذهبی موجود در هند با آنچه در ایران بوده یا پس از آن پیوند پدید آمده، مورد توجه قرار گرفته است