جنبش غیرمتعهدها

جنبش غیرمتعهّدها (nonaligned movement)
بنیادگذاران جنبش غیرمتعهّدها
کشورهایی که در برابر قدرت های بزرگ، به خصوص امریکا و شوروی، موضع سیاسی و راهبردی بی طرفی (عدم تعهد) در پیش گرفتند. این جنبش در دهۀ ۱۹۶۰ طی دوران جنگ سرد میان شرق و غرب (۱۹۴۹ـ۱۹۸۹) پدید آمد. ۱۱۳ عضو این جنبش بیش از نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می دادند و ۸۵ درصد ذخایر نفت را در اختیار داشتند، اما فقط ۷ درصد تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص می دادند (۱۹۹۵).
خاستگاه های جنبش. طی دوران جنگ سرد بین شوروی و اروپای شرقی از یک سو و امریکا و اروپای غربی از سوی دیگر جهان به دو اردوگاه تقسیم شد. با این حال، طی دهۀ ۱۹۶۰ اردوگاه سوم، یعنی جنبش غیرمتعهدها، پا به عرصۀ ظهور گذاشت. این جنبش از کشورهایی تشکیل می شد که در دوران پس از جنگ جهانی دوم استقلال خود را به دست آورده بودند؛ جنبش تلاش می کرد در جایگاه نیروی ثبات دهنده بین دو بلوک ابرقدرت عمل کند و در عین حال، از طریق حفظ وحدت می کوشید تا صدای ملت های خود را در ابراز عقیده رساتر کند. سنگ بنای جنبش در ۱۹۵۵ در کنفرانس باندونگ۱ در اندونزی گذاشته شد، که رهبران کشورهای آسیایی و افریقایی برای یافتن زمینه های مشترک و حصول توافق برای همکاری های بعدی در آن با یکدیگر ملاقات و سیاست ضد استعماری و بی طرفی خود را میان بلوک های قدرت شرق و غرب اعلام کردند. بنیاد گذاران این جنبش عبارت بودند از جواهر لعل نهرو، نخست وزیر هند؛ قوام نکرومه، نخست وزیر غنا؛ جمال عبدالناصر، رئیس جمهور مصر؛ احمد سوکارنو، رئیس جمهور اندونزی؛ و تیتو۲، رئیس جمهور یوگسلاوی. در ۱۹۶۱ رهبران ۲۵ کشور در نخستین اجلاس رسمی جنبش غیرمتعهدها در کنفرانس بلگراد۳، در یوگسلاوی، شرکت کردند.
عدم تعهد در دوران جنگ سرد. در دوران جنگ سرد امریکا و شوروی کوشیدند تا در اعضای جنبش غیرمتعهدها تأثیر گذارند و آن ها را به اردوگاه خود جذب کنند. برای اجرای طرح های عمرانی کمک های مالی اهدا کردند، چنان که بودجۀ طرح سد بلند آسوان۴ در مصر را شوروی طی دهۀ ۱۹۶۰ تأمین کرد. جنبش غیرمتعهدها گروه متحد قدرتمندی مانند سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو)۵ یا پیمان ورشو۶ نبود و اعضای آن از نظر اقتصادی و نظامی ضعیف تر از بلوک های ابرقدرت ها بودند. بنابراین، اگرچه اعضای آن با حفظ وحدت و رأی گیری جمعی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد می توانستند موقعیت خود را بهبود بخشند، هرگز قادر نبودند سلطۀ دو ابرقدرت را به چالش کشند.
پس از جنگ سرد. تعداد اعضای جنبش غیرمتعهدها از ۲۵ کشور در ۱۹۶۱ به ۱۱۳ عضو و هفده کشور ناظر در سال ۲۰۰۰ افزایش یافت. اعضای جنبش از آسیا، افریقا، امریکای جنوبی، امریکای مرکزی، کارائیب، و خاورمیانه جذب شده اند. مالت۷ و یوگسلاوی سابق یگانه اعضای اروپایی جنبش غیرمتعهدها محسوب می شوند. اکنون این جنبش هر سه سال یک بار تشکیل جلسه می دهد. در ضمن جنبش دبیرخانۀ دایمی ندارد. با پایان یافتن جنگ سرد، مهم ترین مسائلی که جنبش از آن حمایت می کرد اقدام های بین المللی علیه فقر، تخریب محیط زیست، آزمایش تسلیحات هسته ای، و قاچاق موادّ مخدر بوده است. یازدهمین گردهمایی جنبش کنفرانس در اکتبر ۱۹۹۵ در کارتاخِنا۸، واقع در کلمبیا، برگزار شد و فرستادگان و سران ۱۱۳ کشور در حال توسعه در آن حضور یافتند، ازجمله نلسون ماندلا۹، رئیس جمهور افریقای جنوبی؛ فیدل کاسترو۱۰، رئیس جمهور کوبا؛ و یاسر عرفات، رهبر سازمان آزادی بخش فلسطین. پیش از انقلاب اسلامی، ایران با بلوک غرب هم پیمان بود، امّا پس از پیروزی انقلاب و تأسیس جمهوری اسلامی، دولت ایران نیز به جرگۀ کشورهای غیرمتعهد پیوست و هم اکنون از اعضاء مهم این جنبش به شمار می رود.
Bandung ConferenceTitoBelgrade ConferenceAswan High DamNorth Atlantic Treaty Organization (NATO)Warsaw PactMaltaCartagenaNelson MandelaFidel Castro