جنبش زبان بنگالی ( بنگالی: ভাষা আন্দোলন تلفظ: Bhasha Andolôn/بهاشا آندولُن ) جنبشی سیاسی در سرزمین پیشین بود ( که سپس در ۱۹۵۶ به پاکستان شرقی و در ۱۹۷۱ به بنگلادش تغییر نام داد ) ، این جنبش در قلمرو پاکستان، خواستار به رسمیت شناخته شدن زبان بنگالی به عنوان یک زبان رسمی بود. همچنین این جنبش به دنبال اجازه برای استفاده از زبان بنگالی در امور حکومتی، آموزشی، رسانه ای و ضرب ارز و چاپ تمبر با این زبان بود . و برای رسمیت یافتن خط بنگالی هم تلاش می کرد.
... [مشاهده متن کامل]
در پی تقسیم هندوستان در سال ۱۹۴۷ میلادی، قلمرو پاکستان شامل دو ناحیهٔ ناهمگن از لحاظ نژادی و زبانی شد که حتی از نظر جغرافیایی از یکدیگر جدا بودند. در بنگال شرقی بیشتر قریب به اتفاق جمعیت، مردم بنگال بودند. در سال ۱۹۴۸، حکومت مرکزی پاکستان اعلام کرد که زبان اردو تنها زبان رسمی این کشور خواهد بود و این اتفاق جرقه های اعتراضاتی گسترده ای را در میان شمار بیشتر بنگلادشی ناحیهٔ بنگال شرقی رقم زد.
دولت در مواجهه با افزایش تنش های فرقه ای و نارضایتی گسترده از قانون جدید، جلسات و تجمعات عمومی را غیرقانونی شمرد، سپس دانشجویان دانشگاه داکا و سایر فعالان سیاسی مخالف با این قانون، در روز ۲۱ فوریه ۱۹۵۲ جنبش اعتراضی ترتیب دادند. این جنبش زمانی به اوج خود رسید که پلیس در روز مذکور چندتن از دانشجویان تظاهرکننده را به قتل رساند. این رخداد ناآرامی های گستردهٔ مدنی را برانگیخت. پس از سال ها درگیری، دولت مرکزی در سال ۱۹۵۶ حاضر به تغییر رویه شد و به زبان بنگالی رسمیت بخشید.
جنبش زبان، مدعی هویت ملی بنگالی، در بنگال شرقی و سپس پاکستان شرقی شد و مقدم بر جنبش های ناسیونالیستی بنگالی، از جمله جنبش ۶ - پوینت و متعاقباً جنگ آزادسازی بنگلادش و قانون اجرای زبان بنگالی، ۱۹۸۷ در بنگلادش است. همچنین روز ۲۱ فوریه در این کشور به عنوان روز جنبش زبان، یک تعطیلی ملی لحاظ شده است. بنای یادبود شهید منار در جوار دانشکدهٔ پزشکی داکا برای یادآوری این جنبش و قربانیان آن ساخته شده است. در سال ۱۹۹۹ نیز یونسکو ۲۱ فوریه را، برای ادای احترام نسبت به جنبش های زبان و حقوق قومی و زبانی مردم سراسر جهان، به عنوان روز جهانی زبان مادری اعلام کرد.
در زمان استعمار بریتانیایی ها، دو کشور امروزی پاکستان و بنگلادش جزئی از هندوستان بودند. از اواسط قرن نوزدهم میلادی، زبان اردو توسط سیاستمداران و علمای مذهبی همچون خواجه سلیم الله، سر سید احمد خان، نواب وقارالملک و مولوی عبدالحق، به عنوان زبان میانجی در میان مسلمانان هند تبلیغ می شد. اردو یک زبان هندو آریایی از شاخهٔ زبان های هندو ایرانی است و با خانوادهٔ زبانی هندو - اروپایی مرتبط است. این زبان به واسطهٔ فارسی، عربی و ترکی گسترش یافت و تحت تأثیر اپبرمشهها ( واپسین وهلهٔ تطور زبانی هندوآریایی ها در پالی - پراکریت ) ، در جنوب آسیا رشد کرد؛ این تحولات همگام با عهد حکمرانی پادشاهی دهلی و امپراطوری مغولی گورکانی رخ داد. در حالی که زبان هندی و خط دیواناگری به عنوان نمودهای فرهنگ هندو شناخته می شدند، این زبان با خط عربی - فارسی توانست برای مسلمانان هندوستان به یک مولفهٔ فرهنگی تبدیل شود.
... [مشاهده متن کامل]
در پی تقسیم هندوستان در سال ۱۹۴۷ میلادی، قلمرو پاکستان شامل دو ناحیهٔ ناهمگن از لحاظ نژادی و زبانی شد که حتی از نظر جغرافیایی از یکدیگر جدا بودند. در بنگال شرقی بیشتر قریب به اتفاق جمعیت، مردم بنگال بودند. در سال ۱۹۴۸، حکومت مرکزی پاکستان اعلام کرد که زبان اردو تنها زبان رسمی این کشور خواهد بود و این اتفاق جرقه های اعتراضاتی گسترده ای را در میان شمار بیشتر بنگلادشی ناحیهٔ بنگال شرقی رقم زد.
دولت در مواجهه با افزایش تنش های فرقه ای و نارضایتی گسترده از قانون جدید، جلسات و تجمعات عمومی را غیرقانونی شمرد، سپس دانشجویان دانشگاه داکا و سایر فعالان سیاسی مخالف با این قانون، در روز ۲۱ فوریه ۱۹۵۲ جنبش اعتراضی ترتیب دادند. این جنبش زمانی به اوج خود رسید که پلیس در روز مذکور چندتن از دانشجویان تظاهرکننده را به قتل رساند. این رخداد ناآرامی های گستردهٔ مدنی را برانگیخت. پس از سال ها درگیری، دولت مرکزی در سال ۱۹۵۶ حاضر به تغییر رویه شد و به زبان بنگالی رسمیت بخشید.
جنبش زبان، مدعی هویت ملی بنگالی، در بنگال شرقی و سپس پاکستان شرقی شد و مقدم بر جنبش های ناسیونالیستی بنگالی، از جمله جنبش ۶ - پوینت و متعاقباً جنگ آزادسازی بنگلادش و قانون اجرای زبان بنگالی، ۱۹۸۷ در بنگلادش است. همچنین روز ۲۱ فوریه در این کشور به عنوان روز جنبش زبان، یک تعطیلی ملی لحاظ شده است. بنای یادبود شهید منار در جوار دانشکدهٔ پزشکی داکا برای یادآوری این جنبش و قربانیان آن ساخته شده است. در سال ۱۹۹۹ نیز یونسکو ۲۱ فوریه را، برای ادای احترام نسبت به جنبش های زبان و حقوق قومی و زبانی مردم سراسر جهان، به عنوان روز جهانی زبان مادری اعلام کرد.
در زمان استعمار بریتانیایی ها، دو کشور امروزی پاکستان و بنگلادش جزئی از هندوستان بودند. از اواسط قرن نوزدهم میلادی، زبان اردو توسط سیاستمداران و علمای مذهبی همچون خواجه سلیم الله، سر سید احمد خان، نواب وقارالملک و مولوی عبدالحق، به عنوان زبان میانجی در میان مسلمانان هند تبلیغ می شد. اردو یک زبان هندو آریایی از شاخهٔ زبان های هندو ایرانی است و با خانوادهٔ زبانی هندو - اروپایی مرتبط است. این زبان به واسطهٔ فارسی، عربی و ترکی گسترش یافت و تحت تأثیر اپبرمشهها ( واپسین وهلهٔ تطور زبانی هندوآریایی ها در پالی - پراکریت ) ، در جنوب آسیا رشد کرد؛ این تحولات همگام با عهد حکمرانی پادشاهی دهلی و امپراطوری مغولی گورکانی رخ داد. در حالی که زبان هندی و خط دیواناگری به عنوان نمودهای فرهنگ هندو شناخته می شدند، این زبان با خط عربی - فارسی توانست برای مسلمانان هندوستان به یک مولفهٔ فرهنگی تبدیل شود.
