جمهره انساب العرب

[ویکی نور] این کتاب با رعایت اختصار؛گسترده ترین، جامع ترین و دقیق ترین کتاب نسب شناسی است. ابن حزم با مطالعه و تلخیص کتاب های نسب شناسی، رجال، تاریخ، زندگینامه نویسی و غیره که پیش از این نوشته شده، یک مجموعه کامل و مرتبط به هم را نوشت. این مجموعه در بر دارنده نام صحابه، بزرگان خاندان پیامبر (ص) ، نسل ایشان، خلفا، پسران آنان و یاران بزرگ حاکمان و والیان می باشد و مهمترین حوادث تاریخی، قبیله ای، ادبی، ایام عرب، امثال عرب را با تحقیق و ذکر اختلاف و بیان نظر درست آورده است؛به همین لحاظ کتاب ابن حزم از خشکی بدور است که مطالعه آن را آسان و روان می کند و شناخت تاریخی، ادبی و دینی مشخص را افزایش می دهد.
امتیاز دیگر کتاب جمهره، دقت زیاد آن در پیوند بین قبیله های عربی دور افتاده در اندلس و مغرب بویژه خاندان های حکومتگر آنان و ریشه های اصلی این قبیله ها می باشد و یاد مکانهایی که این مهاجرین در آن ها ساکن شده و توسعه یافته اند را فراموش نکرده است. و نام این شهرها و علت نامگذاری آن ها را معمولا بیان نموده و در این زمینه مورد اعتماد می باشد.
ابن حزم پس از بیان انساب عرب، اطلاعات عرضه شده را به صورت خلاصه ای گویا آورده است تا دسترسی به شعبه های قبایل و پیوند بین آن ها آسان باشد.
در فصلی دو قبیله بزرگ عدنان و قحطان را که ریشه قبایل عربی است، بیان کرده است، البته در مورد قبیله سوم-قضاعة-اختلاف است که به عدنان یا به قحطان ریشه دارد. و عرب غیر از این سه قبیله، ریشه نسبی دیگری ندارد. و در پایان فصل، برتری عدنانی ها را بر قحطانی ها یادآوری نموده است.
در فصل دیگری به دین عرب ها و بت های آنان پرداخته که در بعضی نسخه ها وجود ندارد، شاید برخی از نسخه برداران آن را در این جا قرار داده باشند و شاید ابن حزم آن را در یکی از نسخه ها این گونه قرار داده همان طور که در بعضی نوشته های خویش چنین کرده است.
سپس ابن حزم نسب بربرها را ذکر کرده و شاید اصل اساسی برای علمای نسب شناسی در مورد بربرها از این نوشته باشد و ابن خلدون نیز در تاریخ العبر و دیوان المبتدأ و الخبر در مورد ایام عرب و عجم و بربر به این بخش اعتماد کرده است. و دیگر معاصرین ابن خلدون نیز به کتاب ابن حزم اعتماد کرده اند.