جمع و تفریق

[ویکی فقه] جمع و تفریق (ابهام زدایی). جمع و تفریق ممکن است در معانی ذیل به کار رفته باشد: • جمع و تفریق (علوم قرآنی)، وحدت دو چیز در حکم و اختلاف آن دو در ویژگی های حکم• جمع و تفریق (علم بدیع)، از صنایع معنوی در علم بدیع
...

[ویکی فقه] جمع و تفریق (علم بدیع). جمع و تفریق ، از صنایع معنوی در علم بدیع می باشد.
در این صنعت ، نخست میان دو یا چند چیز همانندی برقرار میگردد، آنگاه با صفات متمایز آن ها از هم جدا میشوند، مانند این بیت سعدی : «منم امروز و تو انگشت نمای زن و مرد / من به شیرین سخنی، تو به نکویی مشهور » جامع ، در این بیت ، انگشت نما بودن است و فرق در شیرین سخنی و نکویی.به تعبیر رشیدالدین وَطْواط (متوفی ۵۷۳) جمع در تشبیه به یک چیز است ، مانند این سروده او: «فَوَجْهُک کالنّارِ فی ضَوْئِها/ وقَلْبیَ کالنّارِ فی حَرِّها» وطواط میگوید: «در این بیت جمع کرده ام میان روی معشوق و دل خویش ، در مانندگی به آتش ، باز تفریق کرده ام به روشنایی و سوزانی».
کاربرد
صنعت جمع و تفریق ، معمولاً در کتاب های علم بلاغت در یک فصل ، به همراه جمع ، تفریق ، تقسیم ، جمع با تقسیم ، و جمع با تفریق و تقسیم می آید، ، به تعبیر یحیی بن حمزه علوی (متوفی ۷۴۵) این اقسام جایگاهی بلند در حُسن تألیف و فصاحت کلام دارند، برخی مؤلفانِ آرایه های ادبی نیز تعاریف جداگانه ای از جمع و تفریق ارائه داده و این صنعت را نوع مستقلی به شمار نیاورده اند. ، در برخی تألیفات نیز عنوان این صنعت ، جمع با تفریق (الجمع مع التفریق ) آمده است . آوردن کلمه مع (با) نشانه این است که اجتماع این دو صنعت ، موجب زیادتِ حُسن است و زیباتر از این است که صنعت جمع یا تفریق به تنهایی به کار رود.
← در شعر عربی
ترجمان البلاغه رادویانی، نخستین کتابی است که در باره این صنعت بحث کرده است و پس از آن ، رشید وطواط و شمس قیس رازی از آن سخن به میان آورده اند.جلال الدین سیوطی (متوفی ۹۱۱) و عبدالرحمان اَخْضَری (متوفی ۹۸۳) نیز تعریف این صنعت را به نظم عربی آورده اند. در قصاید بدیعیه نیز بدیعیه سرایان نام این صنعت را در ضمن سروده های خود آورده اند، از جمله صفی الدین حِلّی (متوفی ۷۵۰)، ابن جابر (متوفی ۷۸۰)، ابن حِجَّه حَمَوی (متوفی ۸۳۷) و ابوالوفاء عُرْضی (متوفی ۱۰۷۱).

[ویکی فقه] جمع و تفریق (علوم قرآنی). وحدت دو چیز در حکم و اختلاف آن دو در ویژگی های حکم را جمع و تفریق گویند.
«جمع و تفریق» یکی از اسلوب های بلاغی و بدیعی قرآن است؛ یعنی نخست دو امر در یک حکم جمع می شوند، سپس بین ویژگی های حکم در آن دو فرق گذاشته می شود؛
خداوند قابض ارواح
مانند: (الله یتوفی الانفس حین موتها والتی لم تمت فی منامها فیمسک التی قضی علیها الموت ویرسل الاخری الی اجل مسمی)؛ «خدا روح مردم را هنگام مرگشان به تمامی باز می ستاند و (نیز) روحی را که در (موقع) خوابش نمرده است (قبض می کند) پس آن ( نفسی) را که مرگ را بر او واجب کرده نگاه می دارد و آن دیگر (نفسها) را تا هنگامی معین (به سوی زندگی دنیا) بازپس می فرستد».
قبض تمامی ارواح
در این آیه شریفه، ارواح را در حکم «توفی» جمع کرده، سپس بین آن ها فرق گذاشته است؛ به این صورت که یکی را نگه می دارد و دیگری را رها می کند.