وقتی گفته می شود جمع سالم باید بدانیم که اولا مربوط به اسم است نه فعل زیرا در رابطه با فعل از جمع غائب و مخاطب صحبت می شود که در آن جنس هم ذکر می گردد مانند جمع مذکر غائب یا جمع مذکر مخاطب یا جمع مونث غائب یا جمع مونث مخاطب و خلاصه اگر در رابطه با جمع، اسمی از غائب و مخاطب به میان نیامد این جمع هیچ ربطی به فعل ندارد و مربوط به اسم است. ثانیا سالم بودن جمع در مقابل شکسته بودن یا همان جمع مکسر است.
... [مشاهده متن کامل]
و اما داستان ساخت جمع مذکر سالم به این ترتیب است که از اضافه کردن ( ون ) یا ( ین ) فتحه دار به آخر اسم مفرد بدست می آید و طبق قرائن چون جمع مذکر سالم با جمع مونث سالم رابطه ی خوبی ندارند و اصولا با هم جنگ و دعوا دارند هر کدام از این دو، از علامت های غیرمتناسب و غیرهماهنگی نسبت به یکدیگر استفاده می کنند دقت کنید علامت ( ات ) با علامت های ( ون ) یا ( ین ) هیچ سنخیتی ندارد برای درک این موضوع به رابطه ی نسبتا خوب علامت های جمعِ فوق با علامت های مثنی ( انِ ) و ( ینِ ) توجه کنید، هر کدام از این دو گروه، دو علامت دارند، هر یک از این علامت ها دو حرفی هستند که در آخر خود حرف نون دارند و این دو دسته یک علامت مشترک دارند ( ین ) که بیشترین شباهت آن ها محسوب می شود با این تفاوت که آخر این علامت در جمع، فتحه و در مثنی کسره است شاید به این دلیل فتحه به جمع داده شده که فتحه برتر از کسره است و جمع بر دوتایی برتری دارد حالا با این توصیف، متوجه شدید ( ات ) با ( ون ) و ( ین ) سنخیتی ندارد اما این مسئله ی اختلاف بالاتر از این موضوع هاست ببینید در جمع مذکر سالم دو علامت ( ون ) و ( ین ) وجود دارد اما در جمع مونث سالم فقط یک علامت ( ات ) است حتی این رابطه ی مخالفت، در حرکت آخر این علامت ها هم مشخص است حرکت اخر ( ون ) یا ( ین ) همیشه فتحه است و حرکت اخر ( ات ) یا ضمه است یا کسره و به هیچ وجه فتحه نمی گیرد شاید به این دلیل که علامت های مذکرِ سالم فتحه دارند. اگر در جمله ای جمع مونث سالم نقشی بگیرد که طبق آن نقش باید منصوب شود به جای فتحه، کسره حافظ منافع آن می شود و چنین اعرابی را نیابی می گویند که به نیابت در اینجا کسره خواهد آمد.
به آیه ی زیر توجه کنید:
خلق الله السمواتِ و الارض.
در این ایه سماوات نقش مفعولی دارد و باید منصوب شود اما می بینیم برای خود کسره انتخاب کرده است.
این بحث مخالفت جمع مذکر سالم با جمع مونث سالم یا بالعکس حتی در هنگام استفاده از علامت های مربوطه هم مشهود است به این صورت که برای ساختن جمع مذکر سالم فقط از اسم ها، صفت ها و شغل های انسانی مذکر باید استفاده کرد بطور مثال با آنکه کلمه ی قلم مذکر است اما نمی توان قلمون را جمع مذکر سالم دانست چون قلم نه انسان است و نه صفت و شغل انسانی دارد اما در ساخت جمع مونث سالم از هر مفرد مونثی می توان استفاده کرد ببینید واژه ی سماء به معنای آسمان است و ربطی به انسان ندارد اما جمع مونث سالم آن سماوات می شود و در رابطه با جمع سالم و مکسر باید گفت که جمع سالم جمعی است که صورت مفرد آن تغییر نکند بلکه فقط علامت جمع به آخر آن افزوده می شود و با برداشت علامت جمع به مفرد کلمه باز می گردیم البته گاهی باید ت تانیث به مفرد اضافه کنیم اما جمع مکسر به جمعی گفته می شود که صورت مفرد آن تغییر یافته است و در بیشتر مواقع در انتهای کلمه علامت های جمع سالم را ندارد مانند کلمه ی اوراق که از تغییر کلمه ی ورق بوجود آمده است و معنی جمع می دهد و اگر در انتهای کلمه ای چیزی شبیه علامت های جمع وجود داشته باشد اگر این علامت ها را حذف کنیم نباید به مفرد کلمه برسیم مثل سلاطین، که اگر ( ین ) را برداریم می شود سلاط که اصلا مفرد نیست چون مفرد این کلمه سلطان است یا کلمه ی ابیات، جمع مکسر است چون اگر ( ات ) را حذف کنیم معنا نمی دهد و می فهمیم که ( ت ) جزو حروف اصلی کلمه است و مفرد این کلمه هم بیت می باشد و در نهایت این که جمع های مکسر قاعده مشخصی ندارد، و گاهی در آن حروفی اضافه و یا کم می شود و کلا با تغییر در شکل کلمه ساخته شده است لذا باید با تکرار و تمرین آنها را در ذهن جای داد.
نکات:
۱. انتخاب نوع جمع بستن ( با “ون” یا “ین” ) در جمع مذکر سالم بستگی به اعراب کلمه در جمله دارد. به این صورت که اگر اسمِ جمع مذکر، نقشی در جمله بگیرد که باید علامت رفع یعنی _ُ و _ٌ داشته باشد باید از علامت جمع ( ون ) استفاده کند و اگر همین اسمِ جمع مذکر نقشی در جمله بگیرد که باید علامت نصب یعنی _َ و _ً و یا علامت جر یعنی - ِ و - ٍ داشته باشد باید از علامت جمع ( ینَ ) استفاده کند.
۲. همزه در سماء در هنگام گرفتن ( ات ) جمع به واو تبدیل می شود.
۳. در بحث اعراب نیابی که در جمع مونث سالم، کسره به جای فتحه قرار می گیرد باید گفت این موضوع گاهی در اسامی غیرمنصرف هم دیده می شود به این صورت که اگر اسم غیرمنصرف طبق نقشی که گرفته باید کسره بگیرد به جای کسره، فتحه جایگزین می شود. دقیقا برعکس جمع مونث سالم به این صورت که در جمع مونث سالم کسره به جای فتحه و در غیرمنصرف فتحه به جای کسره نقش آفرینی می کند که به این نوع اعراب، نیابی یا اعراب ظاهری فرعی گفته می شود و یکی از علت های طرح اعراب نیابی غیر منصرف در این نوشتار بحث مقایسه و اثر آن در یادسپاری است که برای آسان تر نمودن آن می توان از خیال پردازی یا داستان سرایی هم کمک گرفت مثلاً می توان پیرامون این مسئله که جمع های مونث از فتحه و گاها اسامی غیر منصرف از کسره متنفرند به تخیل پرداخت.
... [مشاهده متن کامل]
و اما داستان ساخت جمع مذکر سالم به این ترتیب است که از اضافه کردن ( ون ) یا ( ین ) فتحه دار به آخر اسم مفرد بدست می آید و طبق قرائن چون جمع مذکر سالم با جمع مونث سالم رابطه ی خوبی ندارند و اصولا با هم جنگ و دعوا دارند هر کدام از این دو، از علامت های غیرمتناسب و غیرهماهنگی نسبت به یکدیگر استفاده می کنند دقت کنید علامت ( ات ) با علامت های ( ون ) یا ( ین ) هیچ سنخیتی ندارد برای درک این موضوع به رابطه ی نسبتا خوب علامت های جمعِ فوق با علامت های مثنی ( انِ ) و ( ینِ ) توجه کنید، هر کدام از این دو گروه، دو علامت دارند، هر یک از این علامت ها دو حرفی هستند که در آخر خود حرف نون دارند و این دو دسته یک علامت مشترک دارند ( ین ) که بیشترین شباهت آن ها محسوب می شود با این تفاوت که آخر این علامت در جمع، فتحه و در مثنی کسره است شاید به این دلیل فتحه به جمع داده شده که فتحه برتر از کسره است و جمع بر دوتایی برتری دارد حالا با این توصیف، متوجه شدید ( ات ) با ( ون ) و ( ین ) سنخیتی ندارد اما این مسئله ی اختلاف بالاتر از این موضوع هاست ببینید در جمع مذکر سالم دو علامت ( ون ) و ( ین ) وجود دارد اما در جمع مونث سالم فقط یک علامت ( ات ) است حتی این رابطه ی مخالفت، در حرکت آخر این علامت ها هم مشخص است حرکت اخر ( ون ) یا ( ین ) همیشه فتحه است و حرکت اخر ( ات ) یا ضمه است یا کسره و به هیچ وجه فتحه نمی گیرد شاید به این دلیل که علامت های مذکرِ سالم فتحه دارند. اگر در جمله ای جمع مونث سالم نقشی بگیرد که طبق آن نقش باید منصوب شود به جای فتحه، کسره حافظ منافع آن می شود و چنین اعرابی را نیابی می گویند که به نیابت در اینجا کسره خواهد آمد.
به آیه ی زیر توجه کنید:
خلق الله السمواتِ و الارض.
در این ایه سماوات نقش مفعولی دارد و باید منصوب شود اما می بینیم برای خود کسره انتخاب کرده است.
این بحث مخالفت جمع مذکر سالم با جمع مونث سالم یا بالعکس حتی در هنگام استفاده از علامت های مربوطه هم مشهود است به این صورت که برای ساختن جمع مذکر سالم فقط از اسم ها، صفت ها و شغل های انسانی مذکر باید استفاده کرد بطور مثال با آنکه کلمه ی قلم مذکر است اما نمی توان قلمون را جمع مذکر سالم دانست چون قلم نه انسان است و نه صفت و شغل انسانی دارد اما در ساخت جمع مونث سالم از هر مفرد مونثی می توان استفاده کرد ببینید واژه ی سماء به معنای آسمان است و ربطی به انسان ندارد اما جمع مونث سالم آن سماوات می شود و در رابطه با جمع سالم و مکسر باید گفت که جمع سالم جمعی است که صورت مفرد آن تغییر نکند بلکه فقط علامت جمع به آخر آن افزوده می شود و با برداشت علامت جمع به مفرد کلمه باز می گردیم البته گاهی باید ت تانیث به مفرد اضافه کنیم اما جمع مکسر به جمعی گفته می شود که صورت مفرد آن تغییر یافته است و در بیشتر مواقع در انتهای کلمه علامت های جمع سالم را ندارد مانند کلمه ی اوراق که از تغییر کلمه ی ورق بوجود آمده است و معنی جمع می دهد و اگر در انتهای کلمه ای چیزی شبیه علامت های جمع وجود داشته باشد اگر این علامت ها را حذف کنیم نباید به مفرد کلمه برسیم مثل سلاطین، که اگر ( ین ) را برداریم می شود سلاط که اصلا مفرد نیست چون مفرد این کلمه سلطان است یا کلمه ی ابیات، جمع مکسر است چون اگر ( ات ) را حذف کنیم معنا نمی دهد و می فهمیم که ( ت ) جزو حروف اصلی کلمه است و مفرد این کلمه هم بیت می باشد و در نهایت این که جمع های مکسر قاعده مشخصی ندارد، و گاهی در آن حروفی اضافه و یا کم می شود و کلا با تغییر در شکل کلمه ساخته شده است لذا باید با تکرار و تمرین آنها را در ذهن جای داد.
نکات:
۱. انتخاب نوع جمع بستن ( با “ون” یا “ین” ) در جمع مذکر سالم بستگی به اعراب کلمه در جمله دارد. به این صورت که اگر اسمِ جمع مذکر، نقشی در جمله بگیرد که باید علامت رفع یعنی _ُ و _ٌ داشته باشد باید از علامت جمع ( ون ) استفاده کند و اگر همین اسمِ جمع مذکر نقشی در جمله بگیرد که باید علامت نصب یعنی _َ و _ً و یا علامت جر یعنی - ِ و - ٍ داشته باشد باید از علامت جمع ( ینَ ) استفاده کند.
۲. همزه در سماء در هنگام گرفتن ( ات ) جمع به واو تبدیل می شود.
۳. در بحث اعراب نیابی که در جمع مونث سالم، کسره به جای فتحه قرار می گیرد باید گفت این موضوع گاهی در اسامی غیرمنصرف هم دیده می شود به این صورت که اگر اسم غیرمنصرف طبق نقشی که گرفته باید کسره بگیرد به جای کسره، فتحه جایگزین می شود. دقیقا برعکس جمع مونث سالم به این صورت که در جمع مونث سالم کسره به جای فتحه و در غیرمنصرف فتحه به جای کسره نقش آفرینی می کند که به این نوع اعراب، نیابی یا اعراب ظاهری فرعی گفته می شود و یکی از علت های طرح اعراب نیابی غیر منصرف در این نوشتار بحث مقایسه و اثر آن در یادسپاری است که برای آسان تر نمودن آن می توان از خیال پردازی یا داستان سرایی هم کمک گرفت مثلاً می توان پیرامون این مسئله که جمع های مونث از فتحه و گاها اسامی غیر منصرف از کسره متنفرند به تخیل پرداخت.