جغرافیای تاریخی فارس

جغرافیای تاریخی عبارت است از علمی که تأثیر محیط جغرافیایی را بر وقایع تاریخی، سیر تکامل دولت ها و تغییرات مرزی شان و تاریخ اکتشافات جغرافیایی را بیان می کند. به عبارت دیگر جغرافیای تاریخی شامل بازسازی محیط های گذشته به شیوهٔ بررسی سلسله وقایع در یک زمان یا ارزیابی آن ها با توجه به تحولات گذشته.
ایالت فارس از دورهٔ قبل از اسلام به پنج خوره ( کوره ) تقسیم شده بود. این پنج کوره که در دوره بعد از اسلام نیز برقرار بود عبارتند از کورهٔ اصطخر، کورهٔ دارابگرد، کورهٔ اردشیر، کورهٔ شاپور و کورهٔ قباد. اصطخری در قرن چهارم هجری گوید «بزرگترین شهر فارس شیراز است و از آن پس به قیاس پسا، سیراف، ارغان ( بهبهان کنونی ) ، توج، سابور ( شاپور ) ، اصطخر، کثه، دارابجرد ( داراب کنونی ) ، جور ( فیروزآباد کنونی ) جنابه ( بندر گناوه کنونی ) نوبندجان و غندجان که درجه به درجه بر یکدیگر زیادتی دارند. »
کورهٔ اصطخر از نظر وسعت از همهٔ ولایات دیگر بزرگتر بود و شمال و شمال شرقی آن خطه را شامل می شد. شهرهایی مانند اصطخر، یزد، میبد و نایین جزء کورهٔ اصطخر بودند. مرکز این کوره در دورهٔ قبل از اسلام شهر اصطخر بود و بعد از اسلام نیز تا زمانی که اصطخر اهمیتی داشت، مرکز این کوره محسوب می شد. همچنین شهرک هایی مانند آباده، اقلید، بیضا و یزدخواست جزء این کوره به حساب می آمدند.
کورهٔ دارابگرد شامل شهرهایی چون دارابگرد، فسا، ایج، جهرم، اصطهبان و جویم ( گویم ) ابی احمد جزء کورهٔ دارابگرد محسوب می شدند. مرکز این کوره شهر داربگرد یا داراب فعلی بود.
کورهٔ اردشیر یا اردشیرخوره در زمان ساسانیان قسمت جنوبی فارس از فیروزآباد تا سیراف و دهستان نای بند در جنوب غرب و از آنجا تا بندر مهروبان ( ماهی روبان ) در جنوب شرق خلیج فارس را شامل می شده است. این کوره در ۱۹ قمری به وسیلهٔ مسلمانان به فرماندهی عثمان ابن ابی العاص فتح شده است. نواحی ساحلی آن را سیف نامیده اند که شامل: سیف عماره ( در خاور جزیره قیس ) ، سیف زهیر ( ساحل جنوبی ایراهستان و سیراف ) ، سیف مظفر ( در شمال نجیرم ) بوده است. شهرهای فیروزآباد ( جور ) ، شیراز، توج ( توز ) و سیراف جزء کورهٔ اردشیر یا اردشیرخوره بودند. مرکز این کوره، شهر فیروزآباد بود.