جشن سده
لغت نامه دهخدا
پیشنهاد کاربران
جشن سَده از جشن های ایرانی است که در آغاز شامگاه ۱۰ بهمن برگزار می شود. این جشن هزاران سال قدمت دارد و از کهن ترین جشن های ایرانی ( حتی قدیمی تر از نوروز ) به شمار می رود. این جشن، جشن پیدایش آتش در نظر گرفته می شود. بر اساس شاهنامهٔ فردوسی، پیشینهٔ این جشن به دوران هوشنگ شاه، دومین پادشاه پیشدادی، بازمی گردد. در روایات اساطیری ایران باستان آمده است که هوشنگ شاه به هنگام شکار، چون مار دراز سیاه رنگی را می بیند، به سوی آن سنگی پرتاب می کند که از برخورد این سنگ به سنگ دیگر، جرقه ای شکل می گیرد و بوته خشکی که آنجا بوده، آتش می گیرد . ایرانیان از آن هنگام به بعد از آن آتش پاسداری می کنند. زرتشتیان سَده را با روشن کردن آتش جشن می گیرند و به نیایش می پردازند. جشن سده کرمان در تاریخ ۲۸ آذر ۱۳۸۸ به شماره «۴۰» در فهرست میراث فرهنگی ناملموس ثبت گردید. این جشن در سال ۱۳۹۱ در فهرست میراث معنوی ایران و در بهمن ۱۳۹۸ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس ایران ثبت شد. جشن سده به عنوان بیست وچهارمین عنصر میراث فرهنگی ناملموس ایران، در هجدهمین نشست کمیته بین الدولی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو در کاسان، بوتسوانا ثبت شد؛ این کار ارزنده با مشارکت کشور تاجیکستان در تهیه و تدوین درخواست ثبت، انجام گرفت.
... [مشاهده متن کامل]
دانشمندان نام سده را گرفته شده از صد می دانند؛ ابوریحان بیرونی می نویسد: «سده گویند یعنی صد و آن یادگار اردشیر بابکان است و در علت و سبب این جشن گفته اند که هرگاه روزها و شب ها را جداگانه بشمارند، میان آن و آخر سال عدد صد به دست می آید و برخی گویند علت این است که در این روز زادگان کیومرث - پدر نخستین - درست صدتن شدند و یکی از خود را بر همه پادشاه گردانیدند و برخی برآنند که در این روز فرزندان مشی و مشیانه به صد رسیدند و نیز آمده «شمار فرزندان آدم ابوالبشر در این روز به صد رسید. »نظر دیگر اینکه سده معروف، صدمین روز زمستان است؛ از ابتدای زمستان ( ۱ آبان تا ۱۰ بهمن ) که جشن سده است صد روز، و از ۱۰ بهمن تا نوروز و اول بهار ۵۰ شب بوده است؛ و به علت اینکه از این روز به بعد انسان به آتش دست پیدا کرده است شب هم مانند روز روشن و گرم و زنده است شب ها هم شمرده می شوند. یکی دیگر از دلایل گرامی داشت این شب این است که ایرانیان دو ماه میانی زمستان را ( دی و بهمن ) بسیار سخت و هنگام نیرومند گشتن اهریمن می دانستند و برای پایان یافتن این دوماه نیایش های ویژه ای برگزار می کردند؛ از شب چله که چله بزرگ نیز نامیده می شد و در آن مهر برای مبارزه با اهریمن دوباره زاده شده بود تا شب دهم بهمن ماه که جشن سده و چله کوچک نامیده می شد برابر ۴۰ روز است؛ و به سبب اینکه آتش ( مظهر گرما و نور و زندگی ) در روز سده کشف شده بود و وسیله دیگری برای مبارزه با اهریمن و بنا بر آیین باعث روشنایی شب مانند روز شد. از شب چله کوچک تا اول اسفند ۲۰ شبانه روز است. یکی از نشانه های پیوند این دو پدیده مراسمی است که در بین عشایر سیرجان و بافت برگزار می شود:شب دهم بهمن آتش بزرگی بنام آتش جشن سده، با چهل شاخه از درختان هرس شده که نشان چهل روز «چله بزرگ» است در میدان ده برمی افروزند و می خوانند: سده سده دهقانی/ چهل کنده سوزانی/ هنوز گویی زمستانی
... [مشاهده متن کامل]
دانشمندان نام سده را گرفته شده از صد می دانند؛ ابوریحان بیرونی می نویسد: «سده گویند یعنی صد و آن یادگار اردشیر بابکان است و در علت و سبب این جشن گفته اند که هرگاه روزها و شب ها را جداگانه بشمارند، میان آن و آخر سال عدد صد به دست می آید و برخی گویند علت این است که در این روز زادگان کیومرث - پدر نخستین - درست صدتن شدند و یکی از خود را بر همه پادشاه گردانیدند و برخی برآنند که در این روز فرزندان مشی و مشیانه به صد رسیدند و نیز آمده «شمار فرزندان آدم ابوالبشر در این روز به صد رسید. »نظر دیگر اینکه سده معروف، صدمین روز زمستان است؛ از ابتدای زمستان ( ۱ آبان تا ۱۰ بهمن ) که جشن سده است صد روز، و از ۱۰ بهمن تا نوروز و اول بهار ۵۰ شب بوده است؛ و به علت اینکه از این روز به بعد انسان به آتش دست پیدا کرده است شب هم مانند روز روشن و گرم و زنده است شب ها هم شمرده می شوند. یکی دیگر از دلایل گرامی داشت این شب این است که ایرانیان دو ماه میانی زمستان را ( دی و بهمن ) بسیار سخت و هنگام نیرومند گشتن اهریمن می دانستند و برای پایان یافتن این دوماه نیایش های ویژه ای برگزار می کردند؛ از شب چله که چله بزرگ نیز نامیده می شد و در آن مهر برای مبارزه با اهریمن دوباره زاده شده بود تا شب دهم بهمن ماه که جشن سده و چله کوچک نامیده می شد برابر ۴۰ روز است؛ و به سبب اینکه آتش ( مظهر گرما و نور و زندگی ) در روز سده کشف شده بود و وسیله دیگری برای مبارزه با اهریمن و بنا بر آیین باعث روشنایی شب مانند روز شد. از شب چله کوچک تا اول اسفند ۲۰ شبانه روز است. یکی از نشانه های پیوند این دو پدیده مراسمی است که در بین عشایر سیرجان و بافت برگزار می شود:شب دهم بهمن آتش بزرگی بنام آتش جشن سده، با چهل شاخه از درختان هرس شده که نشان چهل روز «چله بزرگ» است در میدان ده برمی افروزند و می خوانند: سده سده دهقانی/ چهل کنده سوزانی/ هنوز گویی زمستانی
جشن سده در خراسان شمالی : این جشن که به علوسِرسِره ( سَرسَره ) � مشهور است یکی از آیین های مربوط به جشن سده است و دهم بهمن هر سال ( ۵۰ روز مانده به نوروز ) در روستای اندُقان شهرستان سنخواست برگزار می شود. �علو� به معنای آتش است و وقتی زبانه های آتش به سمت بالا می رود، اصطلاحا به آن �علوسرسره� می گویند.
... [مشاهده متن کامل]
منبع سایت عصر ایران
... [مشاهده متن کامل]
منبع سایت عصر ایران
جشن سَده، یکی از جشن های ایرانی، است که در آغاز شامگاه دهم بهمن ماه یعنی آبان روز از بهمن ماه برگزار می شود. جشن «سَدَه» بزرگ ترین جشن آتش و یکی از کهن ترین آیین های شناخته شده در ایران باستان است. در این جشن در آغاز شامگاه دهم بهمن ماه، همه مردمانِ سرزمین های ایرانی بر بلندای کوه ها و بام خانه ها، آتش هایی برمی افروخته و هنوز هم کم وبیش بر می افروزند. مردمان نواحی مختلف در کنار شعله های آتش و با توجه به زبان و فرهنگ خود، سرودها و ترانه های گوناگونی را خوانده و آرزوی رفتن سرما و آمدن گرما را می کنند. همچنین در برخی نواحی، به جشن خوانی، بازی ها و نمایش های دسته جمعی نیز می پردازند.
... [مشاهده متن کامل]
جشن سده یک جشن ملی ایرانیان است و اختصاص به یک دین و گروه ویژه ندارد.
آیین ها
در دهمین روز یا آبان روز از بهمن ماه با افروختن هیزمی که مردمان، از پگاه بر بام خانه خود یا بر بلندی کوهستان گرد آورده اند، این جشن آغاز می شود. [نیازمند منبع]
زرتشتیان تهران[۱]، کرج[۲]، استان یزد[۳][۴] و روستاهای اطراف میبد[۵] و اردکان، کرمان[۶] و روستاها، اهواز، شیراز[۷]، اصفهان[۸]، اروپا ( سوئد ) [۹] و آمریکا ( کالیفرنیا ) [۱۰] و استرالیا[۱۱] با گردآمدن در یک نقطه از شهر یا روستا در کنار هم آتشی بسیار بزرگ می افروزند و به نیایش خوانی و سرودخوانی و پایکوبی می پردازند.
این جشن در تقویم جدید زرتشتیان مصادف با مهر روز از بهمن ماه شده حال آنکه ابوریحان بیرونی و دیگر منابع آنرا آبان روز گزارش کرده اند. [۱۲]
امروزه این مراسم در میان روستانشینان شمال شرقی کشور ( همچون آزادوَر و روستاهای دشت جوین ) ، در بخش هایی از افغانستان و آسیای میانه ( با نام «خِرپَچار» ) ، در کردستان ( پیرامون سلیمانیه و اورامانات ) ، نواحی مرکزی ایران ( با نام های «هله هله»، «کُرده»، «جشن چوپانان» ) و در میان برخی روستانشینان و عشایر لرستان، کردستان، آذربایجان و کرمان رواج دارد. [۱۳]
جشن سده هیچگاه به هیچیک از اقوام یا ادیان باستان ارتباطی نداشته[نیازمند منبع] و همواره جشنی ملی و برگرفته از شرایط اقلیمی و رویدادهای کیهانی بوده است. قدمت زیاد این مراسم باعث شده تا در باره دلایل برگزاری آن روایت های بسیار متعدد و متناقضی در منابع قدیم ثبت شود.
معنای واژه سده
بعضی دانشمندان نام سده را گرفته شده از صد می دانند. ابوریحان بیرونی می نویسد: «سده گویند یعنی صد و آن یادگار اردشیر بابکان است و در علت و سبب این جشن گفته اند که هرگاه روزها و شب ها را جداگانه بشمارند، میان آن و آخر سال عدد صد بدست می آید و برخی گویند علت این است که در این روز زادگان کیومرث - پدر نخستین - درست صدتن شدند و یکی از خود را بر همه پادشاه گردانیدند و برخی برآنند که در این روز فرزندان مشی و مشیانه به صد رسیدند و نیز آمده: “شمار فرزندان آدم ابوالبشر در این روز به صد رسید. ”»
نظر دیگر اینکه سده معروف، صدمین روز زمستان از گاه شماری میترایی است. در تقویم کهن ایرانیان مهرآیین زمستان ۱۵۰ روزه و تابستان ۲۱۰ روزه بوده است. از ابتدای زمستان ( اول آبان ماه ) تا ۱۰ بهمن که جشن سده است صد روز، و از ۱۰ بهمن تا نوروز و اول بهار ۵۰روز و ۵۰شب بوده است. و به علت اینکه از این روز به بعد انسان به آتش دست پیدا کرده است شب هم مانند روز روشن و گرم و زنده است شب ها هم شمرده می شوند.
یکی دیگر از دلایل گرامی داشت این شب این است که ایرانیان دو ماه میانی زمستان را ، همان دی و بهمن را، بسیار سخت و هنگام نیرومند گشتن اهریمن می دانستند و برای پایان یافتن این دوماه نیایش های ویژه ای برگزار میکردند. از شب چله که چله بزرگ نیز نامیده می شد و در آن مهر برای مبارزه با اهریمن دوباره زاده شده بود تا شب دهم بهمن ماه که جشن سده و چله کوچک نامیده می شد برابر ۴۰ روز است. و به سبب اینکه آتش ( مظهر گرما و نور و زندگی ) در روز سده کشف شده بود و وسیله دیگری برای مبارزه با اهریمن و بنا بر آیین باعث روشنایی شب مانند روز شد از شب چله کوچک تا اول اسفند ۲۰ روز و ۲۰ شب ( جمعا چهل شب و روز ) است.
یکی از نشانه های پیوند این دو پدیده مراسمی است که در بین عشایر سیرجان و بافت برگزار می شود:
شب دهم بهمن آتش بزرگی بنام آتش جشن سده، با چهل شاخه از درختان هرس شده که نشان چهل روز “چله بزرگ” است در میدان ده برمی افروزند و می خوانند:
سده سده دهقانی/ چهل کنده سوزانی/ هنوز گویی زمستانی
و برخی گفته اند که این تسمیه به مناسبت صد روز پیش از به دست آمدن محصول و ارتفاع غلات است.
مهرداد بهار در کتاب «پژوهشی در فرهنگ ایران» و رضا مرادی غیاث آبادی در کتاب یاد شده بالا، بر این باورند که سَدَه در زبان اوستایی به معنای برآمدن و طلوع کردن است و ارتباطی با عدد ۱۰۰ ندارد. عدد «سد» به شکل «صد» معرب شده است در حالیکه واژه «سده» به شکل «سذق» معرب شده است.
اگر نخستین روز زمستان را ( روز پس از شب یلدا ) تولد دیگری برای خورشید یا مهر بدانیم، می توان آنرا هماهنگ با جشن گرفتن در دهمین و چهلمین روز تولد، آیین کهن و زنده ایرانی دانست. ( در همه استان های کشور و سرزمین های ایرانی نشین، برگزاری مراسم جشن دهم و چهلم کودک دیده می شود ) و این واژه “sada” ( اسم مونث ) که به معنی پیدایی و آشکار شدن است، در ایران باستان sadok و در فارسی میانه sadag بوده و واژه عربی سذق و نوسذق ( معرب نوسده ) از آن آمده است. روایت هایی که جشن سده را به صد روز گذشتن از زمستان و یا پنجاه شب و پنجاه روز مانده به نوروز تعبیر می کنند، همگی از ساخته های جدیدتر است و در متون قدیمی نیامده اند.
سده از دیدگاه اساطیری
از اسطوره های جشن سده تنها یکی به پیدایش آتش اشاره دارد. فردوسی می گوید: «هوشنگ پادشاه پیشدادی، که شیوه کشت و کار، کندن کاریز، کاشتن درخت … را به او نسبت می دهند، روزی در دامنه کوه ماری دید و سنگ برگرفت و به سوی مار انداخت و مار فرار کرد. اما از برخورد سنگها جرقه ای زد و . . .
... [مشاهده متن کامل]
جشن سده یک جشن ملی ایرانیان است و اختصاص به یک دین و گروه ویژه ندارد.
آیین ها
در دهمین روز یا آبان روز از بهمن ماه با افروختن هیزمی که مردمان، از پگاه بر بام خانه خود یا بر بلندی کوهستان گرد آورده اند، این جشن آغاز می شود. [نیازمند منبع]
زرتشتیان تهران[۱]، کرج[۲]، استان یزد[۳][۴] و روستاهای اطراف میبد[۵] و اردکان، کرمان[۶] و روستاها، اهواز، شیراز[۷]، اصفهان[۸]، اروپا ( سوئد ) [۹] و آمریکا ( کالیفرنیا ) [۱۰] و استرالیا[۱۱] با گردآمدن در یک نقطه از شهر یا روستا در کنار هم آتشی بسیار بزرگ می افروزند و به نیایش خوانی و سرودخوانی و پایکوبی می پردازند.
این جشن در تقویم جدید زرتشتیان مصادف با مهر روز از بهمن ماه شده حال آنکه ابوریحان بیرونی و دیگر منابع آنرا آبان روز گزارش کرده اند. [۱۲]
امروزه این مراسم در میان روستانشینان شمال شرقی کشور ( همچون آزادوَر و روستاهای دشت جوین ) ، در بخش هایی از افغانستان و آسیای میانه ( با نام «خِرپَچار» ) ، در کردستان ( پیرامون سلیمانیه و اورامانات ) ، نواحی مرکزی ایران ( با نام های «هله هله»، «کُرده»، «جشن چوپانان» ) و در میان برخی روستانشینان و عشایر لرستان، کردستان، آذربایجان و کرمان رواج دارد. [۱۳]
جشن سده هیچگاه به هیچیک از اقوام یا ادیان باستان ارتباطی نداشته[نیازمند منبع] و همواره جشنی ملی و برگرفته از شرایط اقلیمی و رویدادهای کیهانی بوده است. قدمت زیاد این مراسم باعث شده تا در باره دلایل برگزاری آن روایت های بسیار متعدد و متناقضی در منابع قدیم ثبت شود.
معنای واژه سده
بعضی دانشمندان نام سده را گرفته شده از صد می دانند. ابوریحان بیرونی می نویسد: «سده گویند یعنی صد و آن یادگار اردشیر بابکان است و در علت و سبب این جشن گفته اند که هرگاه روزها و شب ها را جداگانه بشمارند، میان آن و آخر سال عدد صد بدست می آید و برخی گویند علت این است که در این روز زادگان کیومرث - پدر نخستین - درست صدتن شدند و یکی از خود را بر همه پادشاه گردانیدند و برخی برآنند که در این روز فرزندان مشی و مشیانه به صد رسیدند و نیز آمده: “شمار فرزندان آدم ابوالبشر در این روز به صد رسید. ”»
نظر دیگر اینکه سده معروف، صدمین روز زمستان از گاه شماری میترایی است. در تقویم کهن ایرانیان مهرآیین زمستان ۱۵۰ روزه و تابستان ۲۱۰ روزه بوده است. از ابتدای زمستان ( اول آبان ماه ) تا ۱۰ بهمن که جشن سده است صد روز، و از ۱۰ بهمن تا نوروز و اول بهار ۵۰روز و ۵۰شب بوده است. و به علت اینکه از این روز به بعد انسان به آتش دست پیدا کرده است شب هم مانند روز روشن و گرم و زنده است شب ها هم شمرده می شوند.
یکی دیگر از دلایل گرامی داشت این شب این است که ایرانیان دو ماه میانی زمستان را ، همان دی و بهمن را، بسیار سخت و هنگام نیرومند گشتن اهریمن می دانستند و برای پایان یافتن این دوماه نیایش های ویژه ای برگزار میکردند. از شب چله که چله بزرگ نیز نامیده می شد و در آن مهر برای مبارزه با اهریمن دوباره زاده شده بود تا شب دهم بهمن ماه که جشن سده و چله کوچک نامیده می شد برابر ۴۰ روز است. و به سبب اینکه آتش ( مظهر گرما و نور و زندگی ) در روز سده کشف شده بود و وسیله دیگری برای مبارزه با اهریمن و بنا بر آیین باعث روشنایی شب مانند روز شد از شب چله کوچک تا اول اسفند ۲۰ روز و ۲۰ شب ( جمعا چهل شب و روز ) است.
یکی از نشانه های پیوند این دو پدیده مراسمی است که در بین عشایر سیرجان و بافت برگزار می شود:
شب دهم بهمن آتش بزرگی بنام آتش جشن سده، با چهل شاخه از درختان هرس شده که نشان چهل روز “چله بزرگ” است در میدان ده برمی افروزند و می خوانند:
سده سده دهقانی/ چهل کنده سوزانی/ هنوز گویی زمستانی
و برخی گفته اند که این تسمیه به مناسبت صد روز پیش از به دست آمدن محصول و ارتفاع غلات است.
مهرداد بهار در کتاب «پژوهشی در فرهنگ ایران» و رضا مرادی غیاث آبادی در کتاب یاد شده بالا، بر این باورند که سَدَه در زبان اوستایی به معنای برآمدن و طلوع کردن است و ارتباطی با عدد ۱۰۰ ندارد. عدد «سد» به شکل «صد» معرب شده است در حالیکه واژه «سده» به شکل «سذق» معرب شده است.
اگر نخستین روز زمستان را ( روز پس از شب یلدا ) تولد دیگری برای خورشید یا مهر بدانیم، می توان آنرا هماهنگ با جشن گرفتن در دهمین و چهلمین روز تولد، آیین کهن و زنده ایرانی دانست. ( در همه استان های کشور و سرزمین های ایرانی نشین، برگزاری مراسم جشن دهم و چهلم کودک دیده می شود ) و این واژه “sada” ( اسم مونث ) که به معنی پیدایی و آشکار شدن است، در ایران باستان sadok و در فارسی میانه sadag بوده و واژه عربی سذق و نوسذق ( معرب نوسده ) از آن آمده است. روایت هایی که جشن سده را به صد روز گذشتن از زمستان و یا پنجاه شب و پنجاه روز مانده به نوروز تعبیر می کنند، همگی از ساخته های جدیدتر است و در متون قدیمی نیامده اند.
سده از دیدگاه اساطیری
از اسطوره های جشن سده تنها یکی به پیدایش آتش اشاره دارد. فردوسی می گوید: «هوشنگ پادشاه پیشدادی، که شیوه کشت و کار، کندن کاریز، کاشتن درخت … را به او نسبت می دهند، روزی در دامنه کوه ماری دید و سنگ برگرفت و به سوی مار انداخت و مار فرار کرد. اما از برخورد سنگها جرقه ای زد و . . .