جستانیان

آنها بیشتر به دلیل مقاومت در برابر حمله سپاهیان عرب به درون گیلان طی قرون هشتم و نهم، به خصوص در رابطه با منازعات بین خلفای عباسی و زیدی های طبرستان و گیلان شناخته می شوند. قدیمی ترین شاهد دربارهٔ آنها به سال ۸۰۵ برمی گردد وقتی مرزبان بن جستان پس از دریافت ضمانت رفتار امن از خلیفه هارون الرشید او را در ری ملاقات کرد و هدایا و خلعت های افتخار از او گرفت. آخرین شاهی که از این خاندان در منابع ذکر شده مهدی پسر خسرو فیروز است که قبل از ۹۳۱ قدرت را از دست داد وقتی سالاریان دیگر خاندان محلی دیلم را فتح کردند. نامهای جستان و وهسودان در هر دو خانواده معمول اند. محتمل احمد کسروی که جستانیان یک قرن دیگر به عنوان شاهزادگان کوچکتر به حکمرانی ادامه دادند ممکن است. به هر حال جستان ابراهیم، که ناصر خسرو از او به عنوان فرمانروای مقتدر طارم نام می برد احتمالاً ربطی به خاندان جستانی ندارد.
واژهٔ جستان بر وزن دستان شکل دیگری از واژهٔ جهان ستان می باشد و نام نیای بزرگ ایشان بود. معنای جستان در زبان دری، جهان ستان، جهان گشا، گیتی گشا، جهان گیر و ستانندۀ جهان است. کهنترین یادکردهای تاریخی از ایشان از مرزبان پسر جستان است و به آمدن هارون الرشید خلیفه عباسی به ری در ۱۸۹ هجری بازمی گردد که خلیفه بدو امان نامه ای داده بود و او را از پرداخت خراج معاف نموده و هدایا و خلعتهای افتخار به او داد. از دیگر یادکردهای تاریخی که آمده است، تنها یک گزارش مربوط به ظهور نخستین شیعۀ زیدی _ یحی بن عبدالله بن حسن بن حسن بن علی بن ابی طالب _ یا پناه بردن او به پادشاه جستانی دیلم است که در آن اشارات اجمالی به این سلسله شده است.