جرجانی عبدالقاهر

جُرجانی، عبدالقاهر ( ـ۴۷۴/۴۷۱ق)
نحوی و سخن سنج. خلاف رسم قدیم، در جست وجوی علم و استاد، هرگز زادگاهش را ترک نگفت. تصنیف مهم جرجانی اسرارالبلاغه است، در توضیح تخیل، و تمایز بین تشبیه و تمثیل، استعارۀ تشبیهی و استعارۀ تمثیلی. نخستین کسی است که پدیدۀ محوری در شعر دورۀ عباسی را، که می توان بازگویی خیال آمیز طبیعت خواند، شناخته و تبیین کرده و آن را تخیّلِ باورپذیر شمرده است. اثر دیگر جرجانی، دلایل الاعجاز، در اثبات اعجاز و تقلیدناپذیری قرآن است. وی تطابق کلمه و معنا را جوهرۀ نظم و کلام می داند. به نظر او، کلمات و معانی آیینۀ یکدیگرند و برای هر معنا، فقط یک بیان موجود است و مرکز اعجاز قرآن در همین جاست.